استادیار دانشکده علوم و فنون قرآن واحد تهران با تأکید بر اجتناب از غوغاسالاری، نفی بی‌دلیل و قضاوت‌های بی‌جا در رابطه با سرفصل‌های بازنگری شده علوم قرآن و حدیث، گفت: برای بسیاری از درس‌ها منابع خوبی نوشته شده، ولی جای منابع برای بعضی از درس‌ها خالی است. زهره اخوان مقدم، استادیار دانشکده علوم و فنون قرآن واحد تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با اشاره به سرفصل‌های حال حاضر دانشگاه‌ها، بیان کرد: واقعاً اشکالات بی‌شماری در سرفصل‌هاست، کمبودها بسیار زیاد و جدی است؛ منتهی از وقتی رشته‌ها از یکدیگر منفک شدند اشکالات بسیار بیشتر خودشان را نشان دادند، رشته علوم قرآن، رشته تفسیر و رشته حدیث ایجاد شدند.
حدیث؛ مادر علوم اسلامی
وی افزود: هشت سال است که در دانشکده علوم قرآنی تدریس می‌کنم، در اینجا دو رشته علوم قرآن و تفسیر را داشتیم که واقعاً ایراد داشتند. دانشجویان علوم قرآن چیزی از تفسیر متوجه نبودند و یک واحد تفسیری نیز نداشتند، و دانشجویان تفسیر نیز یک واحد علوم قرآنی نداشتند و نمی‌دانستند که جامعیت و عدم تحریف، یا دیگر عناوین علوم قرآنی چیست؟ هر دو رشته نسبت به هم بیگانه بودند، و هر دوی آن‌ها نیز در زمینه حدیث بی‌اندازه ضعیف بودند. این در حالیست که ما اساساً حدیث را مادر علوم اسلامی می‌دانیم؛ به این معنی که اگر کسی می‌خواهد تفسیر بخواند و یا علوم قرآن بخواند ریشه همه آن‌ها حدیث است، حتی ریشه تاریخ نیز حدیث است.
اخوان با بیان اینکه متأسفانه تجزیه رشته‌ها کمبودهای پیشین را بیشتر نشان داد، گفت: به‌طور مثال زمانی که ما در مقطع کارشناسی بودیم، تمام عناوین علمی را در دو واحد آشنا می‌شدیم. دو واحد جامعه‌شناسی، دو واحد عرفان و دو واحد روانشناسی می‌گذراندیم. از درس‌های مقدماتی و پایه واحدهای متعدد می‌گذراندیم. بعد که گروه‌ها جدا شدند، همه درس‌ها تکراری شد، به‌طور مثال شد تفسیر۱، ۲، ۳ و ۴، گویی که اگر درس تفسیر است همه واحدهای آن باید تفسیر باشد. درس تفسیر موضوعی و مکاتب تفسیر نیز به همین صورت درآمدند، که واقعاً غیر قابل تحمل بود. از وقتی دکتر خوش‌منش، دبیر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور طرح بازنگری سرفصل‌ها را ارائه کرد بسیاری از اساتید با ایشان همراه شدند و جلسات متعددی نیز تشکیل شد. در هیچ قضیه‌ای نمی‌توان همه آراء را به‌طور کامل جذب کرد. بهرحال اختلاف نظر در برخی از مسائل وجود دارد ولی در اصل موضوع که سرفصل‌ها باید اصلاح می‌شد اتفاق نظر وجود داشت، چون فکر بسیار خوبی بود و دغدغه همه اساتید. غالب اساتید از این ایده بسیار دفاع کردند که یک دانشجوی کارشناسی در طول چهار سال که در نهایت مدرک کارشناسی‌ خود را دریافت می‌کند باید حداقل یک دور قرآن را با ترجمه بخواند. این حرف آقای خوش‌منش بسیار حرف مفید و متقنی بود. متأسفانه دانشجوی علوم قرآن و حدیثمان فار‌غ‌التحصیل می‌شد و هنوز بخش‌های از قرآن را حتی به چشم هم ندیده بود چه برسد به اینکه خوانده باشد. بهرحال به نظرم کار خیلی خوبی است اگر اشکالاتی نیز دارد ان‌شاءالله برطرف شود.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا بهتر نیست بجای خواندن یک دور قرآن از اول گزینش داشته باشیم تا افراد دغدغه‌مند وارد این رشته شوند؟ پاسخ داد: این کار هم همان نتیجه را می دهد. کسی که نمی‌خواهد یک دور با قرآن آشنا شود، اصلاً برای چه باید به این رشته بیاید؟! می‌تواند در رشته‌های دیگر شرکت کند. هم‌اکنون با تجمیع رشته‌ها، همه می‌دانند در این رشته چه درس‌هایی ارائه می‌شود و با اختیار، انتخاب می‌کنند. مثل اینکه کسی می‌خواهد به رشته برق یا آمار می‌رود می‌داند که چه واحدهایی ارائه می‌شود. تمام دانشگاه‌های کشور که رشته علوم قرآن و حدیث را دارند این رشته را با همین سرفصل‌ها ارائه می‌دهند و این خیلی خوب است. هر کسی که علاقه دارد به این حوزه می‌آید و اگر علاقه ندارد طبعاً ورود پیدا نمی‌کند.
اخوان سرفصل‌های بازنگری شده را مسئله‌محور دانست و تصریح کرد: چنین موردی در سرفصل‌ها دیده شده، برای نمره پژوهش، سؤال و امتحان جای معین دیده شده، و اصلاً از درس‌های روتین قبلی فاصله گرفته است. حتی برای بعضی از درس‌ها باید استاد تربیت شود. اینگونه که برخی درس‌ها را تعریف کرده‌اند برای آن‌ها فعلا استاد نیست. عناوین جدیدی دیده شده که واقعاً عنوان‌های خیلی خوبی هم هستند و خود ما با سال‌ها سابقه تدریس، باید در مورد آن‌ها کار کنیم تا بتوانیم تدریس کنیم، و چه بسا علت مخالفت برخی اساتید، همین باشد! زیرا ناچارند جزوه‌های قدیمی بیست سال پیش را کنار گذاشته و دوباره دست به کار مطالعه شده، خود و جزوه‌ها را «به‌روز» کنند.
این استاد دانشگاه بیان کرد: به‌طور مثال فرض کنید یک عنوان «آشنایی با مهندسی نظام اسلامی» است. پیش از این دانشجوی ما چند مطلب متنوع، مثلاً کمی فقه‌، تفسیر و علوم قرآن می‌خواند، ولی با مهندسی نظام اسلامی آشنا نمی‌شد، این درس نگاهی از بالا دارد و درس بسیار مهمی است. یا درس دیگری به‌منظور آشنایی با منابع اینترنتی و لوح‌‌های فشرده مرتبط با رشته ما تعریف شده است. یکی از مشکلاتی که هم‌اکنون با آن مواجه هستیم آن است که دانشجوی ما از وجود نرم‌افزارهایی بسیار مهم و کارآمد رشته ما مطلع نیست، نه می‌شناسد و نه کیفیت استفاده از آن را می‌داند. این خلأ مهم، به‌عنوان دو واحد درسی تعریف شده و بسیار کار خوبی است. به نظرم سرفصل‌ها به‌گونه‌ای تنظیم شده که دانشجویان از کاهلی فاصله بگیرند و کاملاً درس بخوانند و پیش بروند، البته استاد هم خیلی مهم است؛ لذا اگر استاد، خودش هم بلد نباشد آن دیگر مشکل بعدی است. باید در واحدها تربیت استاد را هم گنجاند، یکی از پیشنهاداتمان نیز همین است.
نبود استاد برای برخی از دروس چطور جبران می‌شود؟
وی در پاسخ به این سؤال که نبود استاد در برخی دروس که اشاره شد چطور جبران می‌شود؟ گفت: باید برای آن برنامه بگذارند و دوره‌های فشرده برگزار شود. اگر می‌خواهند از مهرماه، این سرفصل‌ها ارائه شود، از همین الان باید شروع کرد. باید کمیته و کارگروهی در وزارت علوم تعیین شود که تمام اساتید قرآن و حدیث از استادیار گرفته تا دانشیار و استاد، در آنجا عضو باشند. فهرست اساتید جلویشان باشد و تعیین شود که به‌طور مثال برای فلان درس پنج استاد داریم، برای درس دیگر ۱۰ استاد داریم، بعد به درسی برسند که برای آن استاد ندارند یا کم دارند، سریع اعلام کنند که برای فلان درس یک دوره فشرده یک ماهه برپا می‌‌شود. همه این اعضا، از اساتید هستند و وقتی شخص مقدمات را بلد باشد کار سختی نیست، اطلاعات و منابع را می‌گیرند و برای شروع ترم مهر آزموده می‌شوند. اگر این کار انجام نشود بعضی درس‌ها با وجوی که سرفصل‌ها و عناوین خوبی دارد کارایی که از آن انتظار می‌رود را نخواهند داشت.
جای خالی معرفی برخی از منابع
وی در رابطه با منابع سرفصل‌های تعیین شده، ابراز کرد: برای بسیاری از درس‌ها منابع خوبی نوشته شده، ولی جای منابع برای بعضی از درس‌ها خالی است که اتفاقاً یکی از اشکالات است. نه اینکه منبع نباشد بلکه معرفی نشده است. جای بخش منبع اصلی خالی گذاشته شده و ۷، ۸، منبع فرعی معرفی شده است. از طرفی به نظر حقیر، برای اینکه درس‌ها نهادینه شود و استاد و دانشجو نیز تکلیف خود را بدانند، برای برخی دروس، نیاز به تألیف منبع وجود دارد. این امر هم از سوی وزارت علوم خیلی راحت می‌تواند کنترل شود. من بارها گفته‌ام و تکرار می‌کنم. رشته‌ ما هم مثل نظام مهندسی و نظام پزشکی که مُهر می‌زنند و معلوم است که جزئی از این نظام هستند، رشته ما نیز باید همینطور باشد. حال اگر چنین مهمی انجام شود، به اساتید قرآنی اعلام کنند که می‌خواهیم یک کتاب درسی برای فلان عنوان تألیف کنیم. چند نفر داوطلب می‌شوند، و پروپوزال ارائه می‌دهند و برای یکی پذیرفته می‌شود، و به او سفارش داده می‌شود که کتابی را برای فلان درس تألیف کند. همانطور که کتاب‌های دبیرستان آماده است، کتاب‌های درس‌های ما نیز در کارشناسی باید آماده باشد. در مقطع ارشد با جزوه و کتاب مخالف هستیم و می‌گوییم باید منابع متعدد باشد، ولی در مقطع کارشناسی باید تکلیف معلوم باشد. برای بعضی از سرفصل‌ها، منبع خاصی نیست، تقصیری هم ندارند چون خود اسم درس نو است حتماً منبع آن هم باید نو باشد. حتماً اینها باید تألیف و ایجاد شود تا کم کم این مشکلات برطرف گردد. هر طرح نو در انداختن، سختی‌‌هایی را نیز دارد. بهر حال یکی دو سال بعد ان‌شاءالله اشکالات برطرف می‌شود ولی اینکه از اول بخواهیم بترسیم و بگوییم مشکلات زیاد است و سراغ آن نرویم، پیشرفتی نخواهیم کرد و همین‌گونه با اشکالات بسیار بیشتر باقی می‌ماند و فکر می‌کنیم که کار درستی انجام می‌دهیم. عناوین درس‌ها عناوین خوبی است، مطالب آن باید به روز شود که ضرورت هم دارد.
وی در پایان گفت: در بعضی از گروه‌های مجازی، که تعداد زیادی اساتید و دانشجویان عضو هستند، بعضی‌ها عَلَم اختلاف و مخالفت را بلند کرده‌اند، اعتراض می‌کنند و همه را به این طرح بدبین و دلزده می‌کنند، اطلاعی هم ندارند که چقدر برای این طرح جلسه برقرار شده و چقدر گفت‌وگو انجام شده است؛ حتی در یکی از این گروه‌ها دیدم که نوشته‌اند این طرح آنقدر اشکال دارد که فلان استاد هم مخالفت کرده است. من با آن استاد نامبرده رفاقت دارم، تماس گرفتم و گفتم ما با شما در جلسه بودیم شما مخالف این طرح هستید؟ گفت نه، من کی مخالفت کرده‌ام؟! ولی در آن گروه که هزار و اندی عضو داشت، یک نفر نوشت که این طرح چنین و چنان است، اشکال دارد و فلان استاد هم گفته است ما هر چه گفتیم این کار درست نیست کسی به حرف ما گوش نکرد!! خواهشم این است ما که همه بهر حال به نحوی به قرآن وابسته هستیم از غوغاسالاری، و نفی بی دلیل، بدون اطلاع و قضاوت‌های بی‌جا دوری کنیم. ببینند این طرح چیست؟ در مورد آن مطالعه کنند و بعداً نظر بدهند، آن هم کسانی که متخصص هستند نظر بدهند نه دانشجویان. دانشجویی که تازه وارد رشته می‌شود که خبر ندارد. افرادی که ۱۰، ۲۰ سال در این رشته تدریس می‌کنند می‌فهمند کجاها اشکال است، رخنه کجاست، دانشجویان به چه درس‌هائی نیاز دارند، کجا وقت دانشجو بیهوده تلف می‌شود، و ... دانشجویی که تازه وارد می‌شود نباید نظر بدهد و بگوید طرح مشکل دارد. چند استاد این طرح را تهیه کرده‌اند، واقعاً توصیه می‌کنم بی‌جهت کسی مخالفت نکند. طرح، طرح خوبی است، وقتی آن را مرور می‌کردم آرزو می‌کردم ای کاش می‌توانستم به دوره کارشناسی برگردم و این درس‌ها را بخوانم، تا این اندازه این عناوین خوب و پربار طراحی شده است. حتی با بسیاری از دانشجویان مقاطع مختلف مطرح کرده و عناوین جدید را نشان دادم، آنچنان شیفته شدند که می‌گفتند: ما می‌توانیم در این کلاس‌ها به‌طور آزاد شرکت کنیم!! البته بر این نکته تأکید می‌کنم که من نمی‌گویم بی‌اشکال است، و خودم برخی نکات را گوشزد نموده‌ام، بالاخره هیچ کار بشری بدون اشکال نیست؛ ولی اشکالات آنقدر نیست که بعضی‌ها بزرگ‌نمائی می‌کنند.