میر محمدباقر بن محمد حسینی استرآبادی(درگذشت: ۱۰۴۱ق)، مشهور به میرداماد، فیلسوف شیعه معاصر شیخ بهائی در دوره صفویه بود. او استاد ملاصدرا مؤسس حکمت متعالیه بود. میرداماد به معلم ثالث شهرت دارد. او را از فیلسوفان مسلمان می دانند که بر شکل گیری حکمت متعالیهٔ ملاصدرا، تأثیرگذار بوده است. وی را عالمی جامع وصف کرده و گفته اند در بسیاری از علوم از جمله فلسفه، کلام، طبیعیات، ریاضیات، فقه و اصول تخصص داشته است. به گفته ایزوتسو اسلام شناس ژاپنی، فلسفه میرداماد هم بر برهان عقلی تکیه دارد و هم بر شهود عرفانی. آثار مکتوب میرداماد را بیش از صد نوشته برمی شمارند و کتاب قبسات را مهم ترین اثر فلسفی او می دانند.
برهان الدین میر محمدباقر میرداماد در ۹۶۹ یا ۹۷۰ق به دنیا آمد. پدرش شمس الدین محمد حسینی استرآبادی داماد محقق کَرَکی بود و ازاین رو به داماد شهرت داشت. به جهت همین، محمدباقر هم میرداماد شهرت یافت. استادالبشر و معلم ثالث از دیگر القاب او است.
میرداماد سال ها در مشهد سکونت کرد و علوم عقلی و نقلی را فراگرفت. سپس مدتی در قزوین و کاشان اقامت کرد و سرانجام در اصفهان ساکن شد. او با شیخ بهایی هم عصر بود و گفته اند نزد شاه عباس صفوی جایگاهی ویژه داشت.
به گفته آقابزرگ تهرانی، میرداماد در علوم نقلی از استادانی چون دایی اش عبدالعالی کَرکَی (پسر محقق کَرکَی) و حسین بن عبدالصمد حارثی (پدر شیخ بهایی) بهره برده و از این دو اجازه روایت داشته است. ابوالحسن عاملی و عبدعلی بن محمود خادم جاپلقی از دیگر استادانش در این زمینه هستند.
مرتضی مطهری نوشته است استادان میرداماد در علوم عقلی شناخته نیستند. به گزارش او، تنها در کتاب تاریخ عالم آرای عباسی به فخرالدین استرابادی سماکی اشاره شده است. محدث قمی هم او را استاد میرداماد دانسته است؛ بااین همه برخی در آن تردید کرده اند.
برخی از شاگردان میرداماد به نقل مرتضی مطهری به شرح زیرند:
ملاصدرا بنیانگذار مکتب فلسفی حکمت متعالیه، سلطان العلماء معروف به خلیفةالسلطان، شمس الدین گیلانی معروف به ملا شمسا، سید احمد عاملی (داماد و خاله زاده میرداماد)، قطب الدین اِشکوری (نویسنده کتاب محبوب القلوب) و سید امیر فضل الله استرآبادی.
آثار مکتوب میرداماد را بیش از صد اثر برشمرده اند. این آثار کتاب ها، رساله ها، شروح و حواشی او را شامل می شود. در کتاب ریحانةالادب ۴۸ کتاب از او نام برده شده است. کتاب قبسات را شاهکار فلسفی میرداماد خوانده اند.
ایزوتسو اسلام شناس و قرآن پژوه ژاپنی، میرداماد را از بزرگ ترین فیلسوفان مسلمان دانسته است. به گفته او، وی عالمی جامع بوده و بر تمام دانش های متداول اسلامی، همچون فلسفه، کلام، طبیعیات، ریاضیات، فقه، اصول، حدیث و تفسیر تسلط کامل داشته است. همچنین نوشته است مشهور بودن میرداماد به معلم ثالث (در کنار ارسطو معلم اول و فارابی معلم ثانی)، حاکی از جایگاه بلند علمی او در دوره زندگی اش است.
میرداماد شاعر هم بوده و به فارسی و عربی شعر می سروده و به نام اِشراق تخلص داشته است.
میرداماد در اواخر عمرش، همراه شاه صفی صفوی برای زیارت عتبات، به عراق سفر کرد به گفته آقا بزرگ تهرانی در سال ۱۰۴۱ق بین کربلا و نجف درگذشت و در نجف به خاک سپرده شد. در کتاب ریحانةالادب، علاوه بر این تاریخ، ۱۰۴۰ و ۱۰۴۲ق هم برای تاریخ وفاتش ذکر شده است.
....................