و منها فى ذکر النبى(صلى الله علیه وآله)
بخشى از این خطبه، که درباره پیامبر(صلى الله علیه وآله) سخن مى گوید
إِخْتَارَهُ مِنْ شَجَرَةِ الأَنْبِیَاءِ، وَ مِشْکَاةِ الضِّیَاءِ، وَ ذُؤَابَةِ الْعَلْیَاءِ، وَ سُرَّةِ الْبَطْحَاءِ، وَ مَصَابِیحِ الظُّلْمَةِ، وَ یَنَابِیعِ الْحِکْمَةِ.
او را از شجره پيامبران برگزيد، از محلّ روشنايى، و سرچشمه نور، از جايگاه بلند و رفيع، و از کانون بطحاء، از چراغ هاى برافروخته در تاريکى، و چشمه هاى دانش و حکمت انتخاب کرد.
شرح و تفسیر
توصیف شایسته اى از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)
امام(علیه السلام) در بخش دوم این خطبه، بعد از حمد و ستایش الهى و بیان دلایل وجود او، به سراغ معرّفى پیامبر بزرگ اسلام(صلى الله علیه وآله) مى رود و در چند جمله کوتاه و با استفاده از شش تشبیه، فضایل بى مثال آن حضرت را مى شمرد. نخست مى فرماید: «او را از شجره پیامبران برگزید». (إِخْتَارَهُ مِنْ شَجَرَةِ الأَنْبِیَاءِ).
«و از محل روشنایى و سرچشمه نور». (وَ مِشْکَاةِ الضِّیَاءِ).
«و از محلّى بلند و رفیع!» (وَ ذُؤَابَةِ الْعَلْیَاءِ).
«و از کانون (سرزمین شریف) بطحاء». (وَ سُرَّةِ الْبَطْحَاءِ).
«و از چراغ هاى برافروخته در تاریکى». (وَ مَصَابِیحِ الظُّلْمَةِ).
«واز چشمه هاى دانش و حکمت». (وَ یَنَابِیعِ الْحِکْمَةِ).
این تشبیهات و استعارات شش گانه، هر کدام اشاره به نکته اى و فضیلتى از فضایل رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است.
تشبیه اوّل - به گفته بسیارى از شارحان نهج البلاغه - اشاره به دودمان ابراهیم(علیه السلام) است که پیامبران بزرگى از آن برخاستند و نسب والاى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)نیز از طریق اسماعیل به آن پیغمبر بزرگ (ابراهیم(علیه السلام)) مى رسد.
تشبیه دوّم، اشاره به این است که: انوار معارف الهى در مشکاة وجود انبیا قرار دارد و پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) حامل این انوار است. توجّه داشته باشید که «مشکاة» یا چراغ دان، همان محفظه اى است که در گذشته، چراغ را در آن مى گذاشتند تا وزش باد آن را خاموش نکند. بنابراین، انبیا حافظان انوار معارف الهیّه اند.
در تشبیه سوم، با توجه به اینکه «ذُؤَابَه» موهاى قسمت جلو سر است و «عَلْیاء» نیز به معناى بلندى است، اشاره به این است که: پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) نسبش به برترین خاندان هاى بشرى مى رسد که شرف وراثت را در حدّ اعلا از آنها کسب کرده بود.
و در تشبیه چهارم، با توجّه به اینکه «بَطْحاء» اشاره به بخش خاصّى از مکه است که قبیله قریش ساکن آن بودند و «سُرَّه» به معناى ناف و کانون است و قریش برترین قبایل عرب محسوب مى شدند، اشاره به این است که: پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از مرکز قبیله اى برخاسته که اشرف قبایل آنجا محسوب مى شده (هر چند گروهى از آنها بر اثر دنیا پرستى دعوت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) را اجابت نکردند، و به عنوان کفّار قریش معروف شدند).
پنجمین تشبیه، اشاره به این است که: پیامبران و انبیاى الهى چراغ هاى پرنورى هستند که سینه ظلمت کفر و جهل را مى شکافند و پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) یکى از پرفروغ ترین چراغ هاى هدایت بود.
و در آخرین تشبیه، پیامبران را به چشمه هایى تشبیه مى کند که علم و دانش از آن مى جوشد و پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) یکى از پرجوشش ترین چشمه هاى علم و دانش بود.