مراتب قاريان قرآن
قاريان قرآن، بر حسب خلوص، تدبر، تأثير پذيري و خضوعشان (نسبت به قرآن) در مراتب و درجات متفاوتي قرار دارند. بزرگان علم اخلاق و عرفان، از جمله ملا محسن فيض كاشاني و ملا احمد نراقي، براي تلاوت كنندگان قرآن، سه درجه و مرتبه در نظر گرفته و متذكر شدهاند كه يكي از آداب تلاوت، سعي در ترقي و رسيدن به درجات بالاتر است.
مرتبه اول: قاري خود را در حالتي تصور كند كه گويا در برابر پروردگار ايستاده و به تلاوت قرآن مشغول است، وخداي تعالي باو نظر مي‌كند و كلام او را مي‌شنود. بديهي است حال چنين بنده‌اي كه خود را در حضور مولا مي‌بيند، حال تضرع و زاري و ناله است.
مرتبه دوم: قاري چنان در قلب خود مشاهده نمايد كه گويا خداوند بزرگ او را مورد الطاف بي‌پايان خويش قرار داده، و به او امر و نهي مي‌كند. وظيفه قاري در چنين حالت، خوف و شرمساري و سراپا گوش شدن است.
مرتبه سوم: قاري حتي ذره‌اي متوجه خود و تلاوت خود نباشد، و تمام هوش و حواس او متوجه صاحب كلام باشد. بطوريكه گويا غرق در مشاهده جمال بي‌همتاي اوست. بنابرقول بزرگان ياد شده،[1] مرتبه اول و دوم درجه اصحاب يمين، و مرتبه سوم درجه مقربين و صديقين، و خارج از اين مراتب، درجه غافلين است.
حالات معصومين ـ عليه السلام ـ به هنگام تلاوت
در سيره اهل بيت عصمت و طهارت ـ عليهم السلام ـ ، به موارد زيادي اشاره شده است كه آن برگزيدگان خدا، به هنگام تلاوت قرآن، جز جمال زيبا و كلام شيرين دوست، چيز ديگري را نمي‌ديده و نمي‌شنيدند. «نقل است كه حضرت امام جعفر صادق ـ عليه السلام ـ مشغول نماز بودند كه يكباره حالت خاصي به ايشان دست داد و مدهوش بر زمين افتادند.
وقتي آن حضرت بهوش آمدند، علت آن حالت را پرسيدند. فرمودند آيه‌اي را با زبان قلبم آنقدر تكرار كردم كه گويا آنرا از صاحب كلام شنيدم. اندامم تاب ديدن قدرت او را نياورد، و از خود بيخود شدم.»[2]
بسياري از عالمان رباني و مؤمنان زاهد نيز، به هنگام تلاوت قرآن، به حالات خاصي مي‌رسند، كه در اين‌باره نقل قول بسيار است. «يكي از حكماء گفته: من همواره به تلاوت قرآن مشغول بودم ولي شيريني از آن احساس نمي‌كردم. تا اينكه روزي چنان تلاوت مي‌كردم كه گويا مي‌شنيدم كه نبي‌اكرم (ص) آنرا بر يارانش تلاوت مي‌فرمايد.
آنگاه از اين مقام هم قدم فراتر گذاردم، و هنگام تلاوت چنان بود كه گوئي از جبرئيل مي‌شنيدم كه بر پيغمبر (ص) تلقين مي‌كند. سپس خداوند متعال مرا به اين مقام رسانيده كه گويا آيات شريفه را از متكلم آن استماع مي‌كنم، و چنان لذت مي‌برم كه از وصفش عاجزم»[3]
مراتب قاريان در روز قيامت
به استناد احاديثي كه در كتاب‌هاي معتبر ذكر گرديده، در روز قيامت نيز، قاريان قرآن، بر حسب مقدار آياتي كه تلاوت مي‌نمايند، در مراتب و درجات متفاوتي قرار مي‌گيرند.
ششمين نيّر فروزان برج امامت و عصمت، امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «بر شما باد به تلاوت قرآن، زيرا كه درجات بهشت مساوي است با عدد آيات قرآن. و روز قيامت به قاري قرآن گفته مي‌شود كه بخوان و بالا برو، و او هر آيه كه مي‌خواند يك درجه بالا مي‌رود.»[4]
از اميرمؤمنان علي ـ عليه السلام ـ نقل است كه فرمودند: «به قاري قرآن گفته مي‌شود بخوان و بالا رو، و آن را به تأني بخوان همچنان‌كه در دنيا آنرا به تأني مي‌خواندي. همانا عظمت مقام و درجه تو، در آخرين آيه‌ايست كه مي‌خواني.»[5]
دسته‌بندي قاريان قرآن
در روايتي كه از پنجمين امام معصوم حضرت باقر ـ عليه السلام ـ به ما رسيده است، ايشان قاريان قرآن را به سه دسته تقسيم نموده و انگيزه هركدام را بيان فرموده‌اند:
«قاريان قرآن سه دسته‌اند: اول ـ كساني كه قرائت قرآن را وسيله امرار معاش و تقرب به ملوك و فزون طلبي نسبت به مردم قرار داده‌اند. دوم ـ كساني كه قرآن را مي‌خوانند، و فقط حروف آنرا گرفته و حدود آنرا ضايع كرده‌اند. خداوند امثال آنها را زياد نكند. سوم ـ كساني كه قرآن را تلاوت مي‌كنند، و با دستورات شفابخش آن، بيماري‌هاي قلبي و فكري خود را درمان مي‌كنند. شب‌ها با تلاوت قرآن مأنوس هستند و روزها در صحنه‌هاي زندگي از آنها الهام مي‌گيرند، و بخاطر انس با قرآن، پهلو از رختخواب ناز تهي مي‌كنند. پس خداوند به بركت اين گروه از حاملان معارف قرآن، بلا را از اجتماعات دور مي‌كند، و به خاطر آنان باران رحمت خود را فرود ميآورد. بخدا قسم كه اين دسته در جامعه، از كبريت احمر كمياب‌ترند».[6]
پي نوشت ها:
[1] . در كتاب‌هاي ارزنده «معراج السعاده» و «حقايق».
[2] . و حقايق، تأليف ملا محسن فيض كاشاني.
[3] . و حقايق، تأليف ملا محسن فيض كاشاني.
[4] . وسائل، ج 2، به نقل از قرآن در احاديث اسلامي.
[5] . مجمع البيان، ج 1، ص 30.
[6] . كافي، ج 2، به نقل از قرآن در احاديث اسلامي.
---------------
