شرح آیات 65 و 66 سوره مبارکه بقره

65- وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ

66- فَجَعَلْنَاهَا نَكَالًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ

65- به طور قطع از حال کسانى از شما، که در روز شنبه نافرمانى و گناه کردند، آگاه شده اید; ما به آنها گفتیم: «به صورت بوزینه هایى طرد شده درآیید!»

66- ما این مجازات را درس عبرتى براى مردم آن زمان و نسلهاى بعد از آنان، و اندرزى براى پرهیزگاران قرار دادیم.

عصیانگران روز شنبه!

این دو آیه نیز مانند آیات گذشته، به روح عصیانگرى و نافرمانى حاکم بر یهود و علاقه شدید آنها به امور مادى اشاره مى کند:

نخست مى گوید: «قطعاً حال کسانى را که از میان شما در روز شنبه نافرمانى و گناه کردند دانستید» (وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذینَ اعْتَدَوْا مِنْکُمْ فِی السَّبْتِ).

و نیز دانستید که «ما به آنها گفتیم: به صورت بوزینه گان طرد شده اى در آئید و آنها چنین شدند» (فَقُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ).(1)

* * *

«ما این امر را کیفر و عبرتى براى مردم آن زمان و زمان هاى بعد قرار دادیم» (فَجَعَلْناها نَکالاً لِما بَیْنَ یَدَیْها وَ ما خَلْفَها).

«و همچنین پند و اندرزى براى پرهیزکاران» (وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقینَ).

خلاصه ماجرا چنین بود: «خداوند به یهود دستور داده بود، روز شنبه را تعطیل کنند، گروهى از آنان که در کنار دریا مى زیستند به عنوان آزمایش دستور یافتند از دریا در آن روز ماهى نگیرند، ولى از قضا روزهاى شنبه که مى شد، ماهیان فراوانى بر صفحه آب ظاهر مى شدند، آنها به فکر حیله گرى افتادند و با یک نوع کلاه شرعى روز شنبه از آب ماهى گرفتند، خداوند آنان را به جرم این نافرمانى مجازات کرد و چهره شان را از صورت انسان به حیوان دگرگون ساخت».

آیا این مسخ و دگرگونى چهره جنبه جسمانى داشته یا روانى و اخلاقى؟

و نیز این قوم در کجا مى زیستند؟

و با چه نیرنگى براى گرفتن ماهى متوسل شدند؟

پاسخ تمام این سؤالات و مسائل دیگر را در این رابطه در جلد ششم، ذیل آیات 163 تا 166 سوره «اعراف» مطالعه خواهید فرمود.(2)

جمله «فَقُلْنا لَهُمْ کُونُوا قِرَدَةً خاسِئینَ» کنایه از سرعت عمل است که با یک اشاره و فرمان الهى چهره همه آن عصیانگران دگرگون شد.

جالب این که از امام باقر و امام صادق(علیه السلام) در معنى این آیه نقل شده که فرمودند: منظور از «ما بَیْنَ یَدَیْها» نسل آن زمان و مراد از «ما خَلْفَها» ما مسلمانان هستیم، یعنى این درس عبرت مخصوص بنى اسرائیل نبود، و همه انسان ها را شامل مى شود.(3)

* * *

1 ـ «خاسِىء» از ماده «خَسْأ» (بر وزن نسل) به معنى طرد و ذلت است، این تعبیر در اصل به معنى راندن و طرد کردن سگ آمده، سپس در معنى وسیع ترى که راندن توأم با تحقیر باشد در موارد دیگر نیز به کار رفته است.

2 ـ جلد ششم، صفحات 318 تا 328.

3 ـ تفسیر «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «بحار الانوار»، جلد 14، صفحه 55، حدیث 9.

...................

تفسیر نمونه