شرح آیات 91 لغایت 93 سوره مبارکه بقره

91- وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ قَالُوا نُؤْمِنُ بِمَا أُنزِلَ عَلَيْنَا وَيَكْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ وَهُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَهُمْ ۗ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنبِيَاءَ اللَّهِ مِن قَبْلُ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

92- وَلَقَدْ جَاءَكُم مُّوسَىٰ بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ

93- وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاسْمَعُوا ۖ قَالُوا سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَأُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ ۚ قُلْ بِئْسَمَا يَأْمُرُكُم بِهِ إِيمَانُكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ

91- و هنگامى که به آنها گفته شود: «به آنچه خداوند نازل فرموده، ایمان بیاورید!» مى گویند: «ما به چیزى ایمان مى آوریم که بر خود ما نازل شده است.» و به غیر آن، کافر مى شوند; در حالى که حق است; و با نشانه هایى که بر آنها نازل شده، هماهنگ مى باشد. بگو:«اگر (راست مى گویید، و به آیاتى که بر خودتان نازل شده) ایمان دارید، پس چرا پیامبران خدا را پیش از این، به قتل مى رساندید؟!»

92- و (نیز)موسى آن همه دلایل روشن براى شما آورد، و شما پس از (غیبت) او، گوساله را (براى پرستش) انتخاب کردید; در حالى که ستمکار بودید.

93- و (به یاد آورید) زمانى را که از شما پیمان گرفتیم; و کوه طور را بر فرازتان برافراشتیم; (و گفتیم:) «آنچه را (از آیات و فرمان ها) به شما داده ایم با قدرت بگیرید، و بشنوید (و اطاعت کنید).» آنها گفتند: «شنیدیم; ولى مخالفت کردیم.» و دلهاى آنها، بر اثر کفرشان، با محبّت گوساله آمیخته شد. بگو: «ایمان شما، چه فرمان بدى به شما مى دهد، اگر ایمان دارید!»

تعصب هاى نژادى یهود

در تفسیر آیات گذشته خواندیم یهود با آن همه زحمات و مشکلاتى که در راه رسیدن به «پیامبر موعود تورات» متحمل شدند به خاطر حسد، یا به خاطر این که این پیامبر از بنى اسرائیل نیست، و منافع شخصى آنها را به خطر مى اندازد از اطاعت و ایمان به او سرباز زدند.

در تعقیب آن در آیات مورد بحث، به جنبه تعصبات نژادى یهود که در تمام دنیا به آن معروفند اشاره کرده، چنین مى گوید: «هنگامى که به آنها گفته شود: به آنچه خداوند نازل فرموده ایمان بیاورید، مى گویند: ما به چیزى ایمان مى آوریم که بر خود ما نازل شده باشد (نه بر اقوام دیگر) و به غیر آن کافر مى شوند» (وَ إِذا قیلَ لَهُمْ آمِنُوا بِما أَنْزَلَ اللّهُ قالُوا نُؤْمِنُ بِما أُنْزِلَ عَلَیْنا وَ یَکْفُرُونَ بِما وَرائَهُ).

آنها نه به «انجیل» ایمان آوردند و نه به قرآن، بلکه تنها جنبه هاى نژادى و منافع خویش را در نظر مى گرفتند «در حالى که این قرآن حق است و منطبق بر نشانه ها و علامت هائى است که در کتاب خویش خوانده بودند» (وَ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِما مَعَهُمْ).

پس از آن پرده از روى دروغ آنان بر داشته مى گوید: اگر بهانه عدم ایمان شما این است که محمّد(صلى الله علیه وآله) از شما نیست «پس چرا به پیامبران خودتان در گذشته ایمان نیاوردید؟ پس چرا آنها را کشتید اگر راست مى گوئید و ایمان دارید»؟! (قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِیاءَ اللّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ).

اگر به راستى آنها به «تورات» ایمان داشتند، توراتى که قتل نفس را گناه بزرگى مى شمرد، نمى بایست پیامبران بزرگ خدا را به قتل برسانند.

از این گذشته، اصولاً این سخن که ما تنها به دستوراتى ایمان مى آوریم که بر ما نازل شده باشد، انحراف روشنى از اصول توحید و مبارزه با شرک است، این یک نوع خود خواهى و خود پرستى است، چه در شکل شخصى باشد؟ یا در شکل نژادى؟

توحید آمده است که این گونه خوهاى زشت را از وجود انسان ریشه کن سازد، تا انسان ها دستورات خدا را فقط به خاطر این که از ناحیه خدا است بپذیرند.

به عبارت دیگر اگر پذیرش دستورات الهى مشروط به این باشد که بر خود ما نازل گردد، این در حقیقت شرک است، نه ایمان، و کفر است، نه اسلام، و قبول چنین دستوراتى هرگز دلیل ایمان نخواهد بود.

جالب این که: در آیه فوق مى گوید: «هنگامى که به آنها گفته شود به آنچه خدا نازل کرده ایمان بیاورید...» که در این عبارت، نه محمّد(صلى الله علیه وآله) مطرح است، نه موسى و نه عیسى(علیهما السلام) بلکه صرفاً «ما أَنْزَلَ اللّه».

* * *

قرآن براى روشن تر ساختن دروغ و کذب آنها، در آیه بعد، سند دیگرى را بر ضد آنها افشا مى کند و مى گوید: «موسى آن همه معجزات و دلائل روشن را براى شما آورد، ولى شما بعد از آن گوساله را انتخاب کردید و با این کار ظالم و ستمگر بودید»! (وَ لَقَدْ جاءَکُمْ مُوسى بِالْبَیِّناتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ).

اگر شما راست مى گوئید و به پیامبر خودتان ایمان دارید، پس این گوساله پرستى بعد از آن همه دلائل روشن توحیدى چه بود؟

این چه ایمانى است که به محض غیبت موسى(علیه السلام) و رفتنش به کوه طور از دل هاى شما پرواز مى کند و کفر جاى آن، و گوساله جاى توحید را مى گیرد؟

آرى شما با این کارتان هم به خود ستم کردید و هم به جامعه خود و نسل هاى آینده تان.

* * *

در سومین آیه مورد بحث، سند دیگرى بر بطلان این ادعاى آنها ذکر کرده مسأله پیمان کوه طور را به میان مى کشد، مى گوید: «ما از شما پیمان گرفتیم و کوه طور را بالاى سرتان قرار دادیم و به شما گفتیم، دستوراتى را که مى دهیم محکم بگیرید و درست بشنوید اما آنها گفتند شنیدیم و مخالفت کردیم» (وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَکُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذُوا ما آتَیْناکُمْ بِقُوَّة وَ اسْمَعُوا قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَیْنا).

«آرى دل هاى آنها به خاطر کفرشان با محبت گوساله آبیارى شده بود»! (وَ أُشْرِبُوا فی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِکُفْرِهِمْ).

آرى، شرک و دنیاپرستى که نمونه آن عشق به گوساله طلائى سامرى بود در تار و پود قلبشان نفوذ کرد، و در سراسر وجودشان ریشه دواند، و به همین دلیل، خدا را فراموش کردند.

شگفتا! این چگونه ایمانى است که هم، با کشتن پیامبران خدا مى سازد، هم گوساله پرستى را اجازه مى دهد، و هم میثاق هاى محکم الهى را به دست فراموشى مى سپرد؟!

آرى «اگر شما مؤمنید ایمانتان بد دستوراتى به شما مى دهد» (قُلْ بِئْسَما یَأْمُرُکُمْ بِهِ إیمانُکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ).(1)

* * *

نکته ها:

1 ـ جمله: قالُوا سَمِعْنا وَ عَصَیْنا

«ما شنیدیم و معصیت کردیم» به این معنى نیست که آنها این سخن را به زبان جارى کردند، بلکه ظاهراً منظور این است که آنها با عمل خود این واقعیت را نشان دادند، و این یک نوع کنایه زیبا است که در سخنان روزمره نیز دیده مى شود.

* * *

2 ـ جمله «وَ أُشْرِبُوا فی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ»

نیز کنایه جالبى را منعکس مى کند که بیانگر حال قوم یهود است.

توضیح این که: کلمه «اشراب» همان گونه که از «مفردات راغب» بر مى آید دو معنى دارد:

اگر از باب «أَشْرَبْتُ الْبَعِیْرَ» باشد یعنى ریسمان را به گردن شتر بستم بنابراین معنى جمله بالا این مى شود: ریسمانى محکم از علاقه و محبت قلب آنها را با گوساله ارتباط داده بود.

و اگر از ماده «اشراب» به معنى آبیارى کردن یا دیگرى را آب دادن باشد و در این صورت کلمه «حب» در تقدیر خواهد بود و معنى جمله روى هم رفته چنین است:

بنى اسرائیل قلوب خود را با محبت گوساله سامرى آبیارى کردند.

این جزو عادات عرب است که هر گاه بخواهند علاقه اى سخت و یا کینه زیادى نسبت به چیزى را برسانند تعبیرى همانند تعبیر بالا مى آورند.

ضمناً از تعبیر فوق، نکته دیگرى نیز استفاده مى شود و آن این که: نباید از این کارهاى نادرست بنى اسرائیل تعجب کرد; زیرا این اعمال محصول سرزمین قلب آنها است که با آب شرک آبیارى شده، و چنین سرزمینى که با چنان آبى آبیارى شود، محصولى جز خیانت، قتل پیامبران و گناه و ظلم نخواهد داشت.

اهمیت این موضوع وقتى روشن تر مى شود که به زشتى قتل و کشتار انسان در آئین یهود که با اهمیت خاصى از این موضوع سخن گفته توجه گردد، آئین یهود به قدرى این جنایت را بد مى دانست که بنا به نوشته «قاموس کتاب مقدس» صفحه 687: «قتل عمد و قباحت آن به طورى در نزد اسرائیلیان اهمیت داشت که به مرور ایام با بست نشستن در شهرهاى بست، و یا ملتجى شدن به اماکن مشرفه سبب استخلاص و برائت ذمه قاتل نمى شد، بلکه در هر صورت وى را قصاص مى نمودند».

این است معنى کشتن انسان ها از نظر «تورات» تا چه رسد به کشتن پیامبران خدا!

1 ـ درباره پیمان بنى اسرائیل و شرح و خصوصیات آن، ذیل آیات 51، 63 و 83 همین سوره بحث شد.

..................

تفسیر نمونه