شرح آیات 159 و 160 سوره مبارکه بقره

159- إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مَا أَنزَلْنَا مِنَ الْبَيِّنَاتِ وَالْهُدَىٰ مِن بَعْدِ مَا بَيَّنَّاهُ لِلنَّاسِ فِي الْكِتَابِ ۙ أُولَٰئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ

160- إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَٰئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ ۚ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

159- کسانى که دلایل روشن، و هدایتى را که نازل کرده ایم، پس از آن که آن را در کتاب (آسمانى آنها) براى مردم بیان نمودیم، کتمان کنند، خدا آنها را لعنت مى کند; و همه لعن کنندگان نیز، آنها را لعن مى کنند.

160- مگر کسانى که توبه کردند، و (اعمال بد خود را) جبران نمودند، و (آنچه را کتمان کرده بودند،) بیان کردند; من توبه آنها را مى پذیرم; که من توبه پذیر و مهربانم.

گر چه روى سخن در این آیه، طبق شأن نزول، به علماى یهود است، ولى این معنى هرگز مفهوم آیه را که یک حکم کلى و عمومى درباره کتمان کنندگان حق بیان مى کند، محدود نخواهد کرد.
آیه شریفه، این افراد را با شدیدترین لحنى مورد سرزنش قرار داده مى فرماید: «کسانى که دلائل روشن و وسائل هدایتى را که نازل کرده ایم بعد از آن که در کتاب براى مردم بیان نمودیم، کتمان کنند، خدا آنها را لعنت مى کند (نه فقط خدا) بلکه همه لعنت کنندگان نیز آنها را لعن مى کنند» (إِنَّ الَّذینَ یَکْتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیِّناتِ وَ الْهُدى مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنّاهُ لِلنّاسِ فِی الْکِتابِ أُولئِکَ یَلْعَنُهُمُ اللّهُ وَ یَلْعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ).
از این آیه، به خوبى استفاده مى شود که هم خدا، و هم تمامى بندگان خدا و فرشتگان او از این کار بیزارند، و به تعبیر دیگر، «کتمان حق» عملى است که خشم همه طرفداران حق را بر مى انگیزد، چه خیانتى از این بالاتر که دانشمندان، آیات خدا را که امانت هاى او است به خاطر منافع شخصى خویش کتمان کنند و مردم را به گمراهى بکشانند.
جمله «مِنْ بَعْدِ ما بَیَّنّاهُ لِلنّاسِ فِی الْکِتابِ» اشاره به این است که: این گونه افراد در واقع زحمات پیامبران و فداکارى مردان خدا را در نشر آیات پروردگار با کتمان خود، بر باد مى دهند، و این گناهى است بزرگ و غیر قابل اغماض.
ضمناً باید توجه داشت کلمه «یَلْعَنُ» که به خاطر تأکید دو مرتبه در آیه ذکر شده «فعل مضارع» است و چنان که مى دانیم فعل مضارع، معنى استمرار را دارد، بنابراین، معنى آیه چنین مى شود: لعن و نفرین خدا و تمام لعن کنندگان براى همیشه و به طور دائم متوجه کسانى است که حقایق را کتمان مى کنند، و این شدیدترین مجازاتى است که ممکن است براى انسانى تعیین گردد.
«بَیِّنات» و «هُدى»، معنى وسیعى دارد که همه وسائل هدایت و دلائل روشن که مایه آگاهى، بیدارى و نجات مردم است را در بر مى گیرد.

* * *

و از آنجا که قرآن به عنوان یک کتاب هدایت هیچ گاه روزنه امید و راه بازگشت را به روى مردم نمى بندد و هر قدر آلوده به گناه باشند، آنها را از رحمت خدا مأیوس نمى کند، در آیه بعد، راه نجات و جبران در برابر این گناه بزرگ را چنین بیان مى کند:
«مگر آنها که توبه کنند و به سوى خدا باز گردند و در مقام جبران و اصلاح اعمال خود بر آیند، و حقایقى را که پنهان کرده بودند براى مردم آشکار سازند، این گونه افراد را مى بخشم و رحمت خود را که از آنها قطع کرده بودم تجدید مى کنم، چرا که من بازگشت کننده و مهربانم» (إِلاَّ الَّذینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوّابُ الرَّحیمُ).
جمله «أَنَا التَّوّابُ الرَّحیمُ» مخصوصاً با توجه به این که بعد از جمله «فَأُولئِکَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ» قرار گرفته، دلالت بر نهایت محبت و کمال مهربانى پروردگار نسبت به توبه کاران دارد، مى گوید:
اگر آنها باز گردند من هم باز مى گردم، آنها بازگشت به اطاعت و بندگى کنند و حق را اظهار کنند، من نیز بازگشت به رحمت مى کنم و مواهبى را که قطع کرده بودم مجدداً به آنها مى بخشم.
جالب این که نمى گوید: شما توبه کنید تا توبه شما را پذیرا شوم مى گوید: «شما باز گردید من نیز باز مى گردم» و فرق میان این دو تعبیر روشن است.
به علاوه هر یک از کلمات جمله «وَ أَنَا التَّوّابُ الرَّحیمُ» آن چنان مهرافشانى مى کند که حسابى براى آن نیست.
توضیح این که تعبیر «أَنَا» که ضمیر متکلم وحده است در مواردى به کار مى رود که گوینده در مقام بیان رابطه مستقیم خود با شنونده مى باشد، مخصوصاً اگر شخص بزرگى بگوید: من خودم این کار را براى شما مى کنم بسیار فرق دارد، تا بگوید ما چنین خواهیم کرد، لطف و محبتى که در تعبیر اول نهفته است بر هیچ کس پوشیده نیست.
کلمه «تَوّاب» نیز صیغه مبالغه است و به معنى کسى است که بسیار بازگشت کننده مى باشد، این تعبیر، آن چنان روح امید در انسان مى دمد که پرده هاى یأس و نومیدى را از آسمان جان او به کلى کنار مى زند، به خصوص این که با کلمه «رَحِیم» که اشاره به رحمت ویژه پروردگار است، همراه شده.

...................

تفسیر نمونه