شرح آیه 20 سوره مبارکه آل عمران
20- فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ ۗ وَقُل لِّلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ ۚ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوا ۖ وَّإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ ۗ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ
20- اگر با تو، به گفتگو و ستیز برخیزند، (با آن ها مجادله نکن; و) بگو: «من و پیروانم، با تمام وجود در برابر خداوند (و فرمان او)، تسلیم شده ایم.» و به آنها که اهل کتابند [=یهودونصارى ]و عوامان [=مشرکان ]بگو: «آیا شما هم تسلیم شده اید؟» اگر (در برابر فرمان و منطق حق،) تسلیم شوند، هدایت مى یابند; و اگر سرپیچى کنند، (نگران مباش; زیرا) وظیفه تو، تنها ابلاغ (رسالت) است; و خدا نسبت به (اعمال و عقاید) بندگان، بیناست.
از جدال و ستیز بپرهیز
در این آیه به دنبال بیان سرچشمه اختلافات دینى، به گوشه اى از این اختلاف که همان بحث و جدال یهود و نصارى با پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بود، اشاره مى کند، مى فرماید: «اگر با تو به گفتگو و ستیز برخیزند (با آنها) مجادله نکن و بگو: من و پیروانم در برابر خداوند، تسلیم شده ایم» (فَإِنْ حَاجُّوکَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ).
«حاجُّوکَ» از ماده «مُحاجّه» در لغت به معنى بحث، گفتگو، استدلال و دفاع از یک عقیده یا یک مسأله است.
طبیعى است طرفداران هر آیینى در مقام دفاع از عقیده خود برمى آیند و خود را حق به جانب معرفى مى کنند، از این رو، قرآن به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)مى گوید: ممکن است اهل کتاب (یهود و نصارى) با تو بحث کنند و بگویند ما در برابر حق تسلیم هستیم، و حتى در این باره پافشارى کنند ـ چنان که مسیحیان «نجران» در برابر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) چنین بودند ـ .
خداوند در این آیه به پیامبرش دستور مى دهد: از بحث و مجادله با آنها دورى کن و به جاى آن براى راهنمائى و قطع مخاصمه، «بگو: به آنها که اهل کتاب هستند (یهود و نصارى) و همچنین درس نخوانده ها (مشرکان) آیا شما هم (همچون من که تسلیم فرمان حقم) تسلیم شده اید» (وَ قُلْ لِلَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الأُمِّیِّینَ أَ أَسْلَمْتُمْ).
«اگر به راستى تسلیم شوند هدایت یافته اند، و اگر روى گردان شوند و سرپیچى کنند وظیفه تو ابلاغ (رسالت) است» و تو مسئول اعمال آنها نیستى (فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ).
بدیهى است منظور تسلیم زبانى و ادعائى نیست، بلکه منظور، تسلیم حقیقى و عملى در برابر حق است، اگر آنها در برابر سخنان حقیقى سر تسلیم فرود آورند، ـ با توجه به این که دعوت تو آشکار، آمیخته با منطق و دلیل روشن است ـ مسلماً ایمان مى آورند، و اگر ایمان نیاورند تسلیم حق نیستند و تنها دعوى اسلام و تسلیم در برابر فرمان حق دارند.
کوتاه سخن این که: وظیفه تو ابلاغ رسالت است، آمیخته با دلیل و برهان، اگر روح حق جویى در آنها باشد پذیرا مى شوند، و اگر نشوند تو وظیفه خود را انجام داده اى.
و در پایان آیه مى فرماید: «خداوند به اعمال و افکار بندگان خود بینا است» (وَ اللّهُ بَصیرٌ بِالْعِبادِ).
او مدعیان دروغین تسلیم را از راستگویان مى شناسد و نیات محاجّه کنندگان را که براى چه هدفى بحث و گفتگو مى کنند مى داند، و اعمال همه را از نیک و بد مى بیند و به هر کس جزاى مناسب مى دهد.
* * *
نکته ها:
1 ـ از این آیه به طور ضمنى استفاده مى شود که از ادامه بحث و محاجّه با مردم لجوجى که تسلیم منطق صحیح نیستند، باید پرهیز کرد.
* * *
2 ـ منظور از أُمِّیِّینَ: «کسانى که نوشتن و خواندن نمى دانند» در این آیه مشرکان مى باشند، علت این که از مشرکان در برابر اهل کتاب (یهود و نصارى) به این نام تعبیر شده، به خاطر این است که مشرکان کتاب آسمانى نداشتند تا مجبور به فرا گرفتن، خواندن و نوشتن شوند.
* * *
3 ـ از این آیه به خوبى روشن مى شود که روش پیامبر(صلى الله علیه وآله) هرگز تحمیل فکر و عقیده نبوده است، بلکه کوشش و مجاهدت داشته که حقایق بر مردم روشن شود، سپس آنان را به حال خود وامى گذاشته که خودشان تصمیم لازم را در پیروى از حق بگیرند.
..........................
تفسیر نمونه
