شرح آیات 50 و 51 سوره مبارکه اعراف
50 وَ نادى أَصْحابُ النّارِ أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفیضُوا عَلَیْنا مِنَ الْماءِأَوْ مِمّا رَزَقَکُمُ اللّهُ قالُوا إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُما عَلَى الْکافِرینَ
51 الَّذینَ اتَّخَذُوا دینَهُمْ لَهْواً وَ لَعِباً وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا فَالْیَوْمَنَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا وَ ما کانُوا بِآیاتِنا یَجْحَدُونَ
ترجمه:
50 ـ و دوزخیان، بهشتیان را صدا مى زنند که: «(محبت کنید و) مقدارى آب، یا از آنچه خدا به شما روزى داده، به ما ببخشید»! آنها (در پاسخ) مى گویند: «خداوند اینها را بر کافران حرام کرده است»!
51 ـ همان ها که دین و آئین خود را سرگرمى و بازیچه گرفتند; و زندگى دنیا آنان را مغرور ساخت; امروز ما آنها را فراموش مى کنیم، همان گونه که لقاى چنین روزى را فراموش کردند و آیات ما را انکار نمودند.
تفسیر:
نعمت هاى بهشتى بر دوزخیان حرام است
پس از آن که بهشتیان و دوزخیان هر کدام در محل مناسب خود مستقر شدند گفتگوهائى در میان آنها رد و بدل مى شود که نتیجه آن، مجازات و کیفرى است روحانى و معنوى براى دوزخیان.
نخست «دوزخیان ـ که در وضع بسیار ناگوارى به سر مى برند ـ خطاب به بهشتیان فریاد مى زنند: مقدارى آب یا آنچه خداوند به شما روزى داده، به ما ببخشید» (وَ نادى أَصْحابُ النّارِ أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفیضُوا عَلَیْنا مِنَ الْماءِ أَوْ مِمّا رَزَقَکُمُ اللّهُ).
آرى آنها از بهشتیان تمناى آب و ارزاق بهشتى مى نمایند، تا عطش سوزان خود را تسکین بخشند و از آلام خود بکاهند.
ولى بلافاصله بهشتیان دست رد بر سینه آنها گذارده، «مى گویند: خداوند اینها را بر کافران تحریم کرده است» (قالُوا إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُما عَلَى الْکافِرینَ).
* * *
و آن گاه سبب محرومیت آنها را تشریح مى کند و با ذکر صفات دوزخیان روشن مى سازد که این سرنوشت شوم را خودشان براى خویشتن فراهم ساخته اند، نخست مى فرماید: «این دوزخیان محروم کسانى هستند که دین و مذهب خود را به سرگرمى و بازى گرفتند» (الَّذینَ اتَّخَذُوا دینَهُمْ لَهْواً وَ لَعِباً).
«و زندگى دنیا آنها را فریب داد و مغرور ساخت» (وَ غَرَّتْهُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا).
این امور سبب شد که آنها در لجنزار شهوات فرو روند، همه چیز حتى رستاخیز را به دست فراموشى بسپارند و گفتار پیامبران و آیات الهى را انکار کنند، لذا به دنبال آن اضافه مى کند: «امروز هم ما آنها را فراموش خواهیم کرد، همان گونه که آنها لقاى چنین روزى را فراموش کردند و همان گونه که آیات ما را انکار نمودند» (فَالْیَوْمَ نَنْساهُمْ کَما نَسُوا لِقاءَ یَوْمِهِمْ هذا وَ ما کانُوا بِآیاتِنا یَجْحَدُونَ).
بدیهى است منظور از «نسیان و فراموشى» که در اینجا به خدا نسبت داده شده این است که: با آنها آن چنان رفتار مى کند که شخص فراموشکار رفتار مى نماید درست مثل این که: انسان به دوست فراموشکارش مى فرماید: «حالا که تو ما را فراموش کردى ما هم تو را فراموش خواهیم کرد». یعنى با تو رفتار فراموشکارانه مى کنیم.
ضمناً از این آیه استفاده مى شود: نخستین مرحله گمراهى و انحراف آن است که انسان مسائل سرنوشت ساز خود را جدى نگیرد و با آنها به عنوان یک سرگرمى و بازیچه رفتار کند این موضوع سرانجام به کفر مطلق و انکار همه حقایق منتهى مى شود.
* * *
نکته ها:
1 ـ قرآن گفتگوى دوزخیان با بهشتیان را با جمله «نادى» که معمولاً براى سخن گفتن از دور است ذکر کرده و این نشان مى دهد در میان این دو گروه فاصله بسیار زیادى است، و البته این موضوع هیچ بعید نیست که حتى تا میلیون ها فرسنگ فاصله سخن یکدیگر را بشنوند و حتى یکدیگر را در پاره اى از اوقات ببینند، و اگر ممکن بود این موضوع در گذشته براى بعضى مشکلى ایجاد کند در عصر و زمان ما که انتقال صداها و تصویرها از فاصله هاى بسیار دور در همین جهان حل شده است جاى تعجب نخواهد بود.
* * *
2 ـ نخستین تقاضاى دوزخیان در آیه فوق همان آب ذکر شده و این طبیعى است شخصى که در آتش مى سوزد قبل از هر چیز آب مى طلبد تا عطش سوزان خود را تسکین بخشد.
* * *
3 ـ جمله مِمّا رَزَقَکُمُ اللّهُ: «از آنچه خدا به شما روزى داده» که تعبیرى است سربسته و توأم با یک نوع ابهام، نشان مى دهد: حتى دوزخیان نمى توانند از ماهیت و انواع نعمت هاى بهشتى آگاه شوند، این موضوع با بعضى از احادیث که مى گوید در بهشت نعمت هائى است که هیچ چشمى ندیده و هیچ گوشى نشنیده و به فکر هیچ انسانى نگذشته است، کاملاً تطبیق مى کند.(1)
ضمناً از این که این جمله با «أو» عطف شده نشان مى دهد که: نعمت هاى دیگر بهشتى مخصوصاً میوه ها مى تواند جانشین آب گردد، و عطش سوزان انسان را تسکین بخشد.
* * *
4 ـ جمله إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُما عَلَى الْکافِرینَ: «خداوند آنها را بر کافران حرام کرده» اشاره به این است که بهشتیان از بخشیدن این نعمت ها مضایقه ندارند; زیرا نه چیزى از آنها کم مى شود و نه در درون سینه، کینه اى نسبت به کسى دارند، حتى نسبت به دشمنانشان.
ولى وضع دوزخیان آن چنان است که نمى توانند از نعمت هاى بهشتى بهره گیرند، این تحریم، در حقیقت یک نوع «تحریم تکوینى» است، همانند محرومیت بسیارى از بیماران از غذاهاى لذیذ و رنگارنگ.
* * *
1 ـ «من لا یحضره الفقیه»، جلد 1، صفحه 295 و جلد 4، صفحه 17، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1413 هـ ق ـ «وسائل الشیعه»، جلد 10، صفحات 476 و 478 و جلد 14، صفحه 383 و جلد 15، صفحه 223، چاپ آل البیت ـ «بحار الانوار»، جلد 8، صفحات 61، 90، 92 و..
......................
