شرح آیات 68 لغایت 70 سوره مبارکه یونس
68قالُوا اتَّخَذَ اللّهُ وَلَداً سُبْحانَهُ هُوَ الْغَنِیُّ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الأَرْضِ إِنْ عِنْدَکُمْ مِنْ سُلْطان بِهذا أَ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ ما لاتَعْلَمُونَ

69قُلْ إِنَّ الَّذینَ یَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ لایُفْلِحُونَ

70مَتاعٌ فِی الدُّنْیا ثُمَّ إِلَیْنا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ نُذیقُهُمُ الْعَذابَ الشَّدیدَ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ

ترجمه:

68 ـ گفتند: «خداوند فرزندى براى خود انتخاب کرده است»! منزّه است! او بى نیاز است! از آنِ اوست آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است! شما هیچ گونه دلیلى بر این ادعا ندارید! آیا به خدا نسبتى مى دهید که نمى دانید؟!

69 ـ بگو: «آنها که به خدا دروغ مى بندند، (هرگز) رستگار نمى شوند!

70 ـ بهره اى (ناچیز) از دنیا دارند; سپس بازگشتشان به سوى ماست; و بعد، به آنها مجازات شدید به سزاى کفرشان مى چشانیم»!

تفسیر:

سخن بى دلیل

این آیات نیز، همچنان بحث با مشرکان را ادامه داده، یکى از دروغ ها و تهمت هاى آنها را نسبت به ساحت مقدس خداوند بازگو مى کند:

نخست مى فرماید: «آنها گفتند: خداوند براى خود فرزندى اختیار کرده است»! (قالُوا اتَّخَذَ اللّهُ وَلَداً).

این سخن را، در درجه اول «مسیحیان» در مورد حضرت «مسیح»، پس از آن «بت پرستان» عصر جاهلى، در مورد «فرشتگان» ـ که آنها را دختران خدا مى پنداشتند ـ و «یهود» در مورد «عزیر» گفتند.

قرآن از دو راه به آنها پاسخ مى گوید:

نخست این که: «خداوند از هر عیب و نقص منزّه است، و از همه چیز بى نیاز است» (سُبْحانَهُ هُوَ الْغَنِیُّ).

اشاره به این که: نیاز به فرزند، یا به خاطر احتیاج جسمانى به نیرو، و کمک او است، و یا به خاطر نیاز روحى و عاطفى، و از آنجا که خداوند از هر عیب و نقصى، و از هر کمبود و ضعفى منزّه است، و ذات پاکش یک پارچه غنا و بى نیازى است، ممکن نیست براى خود فرزندى انتخاب کند.

«او مالک همه موجوداتى است که در آسمان ها و زمین است» (لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الأَرْضِ).

و با این حال، چه معنى دارد که او فرزندى براى خود انتخاب کند، تا او را آرامش ببخشد، و یا به او کمک کند؟!

جالب این که: تعبیر به «إِتَّخَذَ» (انتخاب و اختیار کرد) شده است، و این نشان مى دهد: آنها معتقد بودند فرزندى از خداوند متولد نشده، بلکه مى گفتند: خدا موجوداتى را به فرزندى خود برگزیده است.

درست همانند کسانى که از آنها فرزند نمى شود و کودکى را از پرورشگاه و مانند آن براى خود انتخاب مى کنند.

به هر حال این جاهلان کوته بین، گرفتار اشتباه مقایسه خالق و مخلوق بودند، و ذات بى نیاز خدا را به وجود محدود و نیازمند خویش مقایسه مى کردند.

دومین پاسخى را که قرآن به آنها مى گوید این است: هر کس ادعائى دارد، باید دلیلى بر مدعاى خود اقامه کند. آیا شما به راستى بر این سخن دلیلى دارید؟ «نه; هیچ دلیلى نزد شما براى این ادعا وجود ندارد» (إِنْ عِنْدَکُمْ مِنْ سُلْطان بِهذا).

با این حال «آیا به خدا نسبتى مى دهید که، حداقل از آن آگاهى ندارید»؟
(أَ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ ما لاتَعْلَمُونَ).

یعنى: به فرض که دلیل روشن نخست را نپذیرید، بالاخره این حقیقت را نمى توانید انکار کنید که، گفتار شما یک تهمت و قول به غیر علم است.

* * *

در آیه بعد، سرانجام شوم افترا و تهمت بر خدا را بازگو مى کند:

روى سخن را متوجه پیامبرش کرده مى فرماید: «به آنها بگو: کسانى که بر خدا افترا مى بندند و دروغ مى گویند، هرگز روى رستگارى را نخواهند دید» (قُلْ إِنَّ الَّذینَ یَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ لایُفْلِحُونَ).

* * *

فرضاً که آنها بتوانند با دروغ ها و افتراهاى خود، چند صباحى به مال و منال دنیا برسند «این تنها یک متاع زودگذر این جهان است، سپس به سوى ما باز مى گردند، و ما عذاب شدید را به سزاى کفرشان به آنها مى چشانیم» (مَتاعٌ فِی الدُّنْیا ثُمَّ إِلَیْنا مَرْجِعُهُمْ ثُمَّ نُذیقُهُمُ الْعَذابَ الشَّدیدَ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ).

در واقع، این آیه و آیه قبل، دو نوع مجازات براى این دروغگویان که به خدا نسبت نارواى اختیار فرزند مى دهند، بیان مى دارد:

یکى این که، هیچ گاه این دروغ و تهمت، مایه فلاح و رستگارى آنها نیست، و هرگز آنان را به هدفشان نمى رساند، بلکه در بیراهه ها سرگردان مى شوند، و بدبختى و شکست دامنشان را مى گیرد.

دیگر این که، فرضاً با این حرف ها چند روزى مردم را اغفال کنند، و از آئین بت پرستى به نوائى برسند، ولى این تمتع و بهره گیرى، دوام و بقائى ندارد، و عذاب جاودان الهى در انتظار آنها است.

* * *

نکته ها:

1 ـ تفاوت «سلطان» و «دلیل»

کلمه «سلطان» در اینجا به معنى دلیل است، این کلمه، از کلمه «دلیل»، هم پرمعنى تر، و هم رساتر است; زیرا دلیل به معنى راهنما است، اما سلطان به معنى چیزى است که انسان را بر طرف مقابل مسلّط مى سازد، و متناسب موارد بحث و مجادله و گفتگو، و اشاره به دلیل کوبنده است.

* * *

2 ـ منظور از «متاع»

«متاع» به معنى چیزى است که انسان از آن بهره مى گیرد، و مفهوم آن بسیار وسیع است، و تمام وسائل زندگى و مواهب مادى را شامل مى شود، «راغب» در کتاب «مفردات» مى گوید: کُلَّما یُنْتَفَعُ بِهِ عَلى وَجْه ما، فَهُوَ مَتاعٌ وَ مُتْعَةٌ: «هر چیزى که به نحوى انسان از آن بهره مى گیرد، به آن متاع یا متعه گفته مى شود».

* * *

3 ـ منظور از «نُذیقُهُم»

تعبیر به: نُذیقُهُمُ «به آنها مى چشانیم»، که در مورد عذاب الهى به کار رفته، اشاره به این است که: این مجازات چنان به آنها مى رسد، که گوئى با زبان و دهان خویش آن را مى چشند، این تعبیر بسیار رساتر از مشاهده، و حتى لمس کردن عذاب است.
.................
تفسیر نمونه