الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ، وَالْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْي، وَالرَّأْيُ بِتَحْصِينِ الاَْسْرَارِ.

امام(عليه السلام) فرمود: پيروزى در گرو تدبير است، حزم و دورانديشى در گرو به كار گرفتن فكر، و تفكر صحيح در گرو نگه دارى اسرار است.

شرح و تفسير

راه پيروزى امام(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه و پرمايه در سه جمله كوتاه رمز پيروزى را در كارها بيان مى كند. نخست مى فرمايد: «پيروزى در گرو تدبير است»; (الظَّفَرُ بِالْحَزْمِ). «حَزْم» كه به معناى دورانديشى و مطالعه عواقبِ كار است، يكى از مهم ترين عوامل پيروزى است، زيرا افراد سطحى نگر كه گرفتار روزمرّگى هستند در برابر حوادث پيش بينى نشده به زودى به زانو در مى آيند و رشته كار از دستشان بيرون مى رود و شكست مى خورند. در حديث ديگرى در غررالحكم امام مى فرمايد: «مَنْ أخَذَ بِالْحَزْمِ اسْتَظْهَرَ وَمَنْ أضاعَ الْحَزْمَ تَهَوَّرَ; كسى كه حزم و دورانديشى بر گيرد پيروز مى گردد و كسى كه آن را ضايع كند به هلاكت مى افتد». سپس امام(عليه السلام) در جمله دوم مى فرمايد: «حزم و دورانديشى در گرو به كار گرفتن فكر است»; (وَ الْحَزْمُ بِإِجَالَةِ الرَّأْيِ). «اجالة» به معناى جولان دادن و «رأى» به معناى فكر است و منظور از جولان دادن فكر اين است كه انسان همچون اسب سوارى كه در تمام اطراف ميدان نبرد، قبل از شروع گردش مى كند تا از نقاط ضعف و قوت با خبر شود، بايد در مسائل مهم نيز چنين كند و تمام جوانب يك مسئله را از خوب و بد بدون اغماض بررسى كند تا بتواند تصميم صحيح بگيرد. شخصى به رسول خدا(صلى الله عليه وآله) عرض كرد: اى رسول خدا! به من سفارشى كن. فرمود: اگر بگويم مى پذيرى؟ عرض كرد: آرى! پيامبر اين جمله را سه بار تكرار كرد و در هر سه بار آن مرد گفت: آرى اى رسول خدا! پيامبر فرمود: «فَإِنِّي أُوصِيكَ إِذَا أَنْتَ هَمَمْتَ بِأَمْر فَتَدَبَّرْ عَاقِبَتَهُ فَإِنْ يَكُ رُشْداً فَامْضِهِ وَ إِنْ يَكُ غَيّاً فَانْتَهِ عَنْهُ; من به تو سفارش مى كنم هنگامى كه تصميم بر انجام كارى گرفتى در عاقبت آن بينديش اگر كار صحيحى بود انجام ده و اگر گمراهى بود از آن خوددارى كن». به يقين حزم و دورانديشى ايجاب مى كند كه انسان افزون بر استفاده از فكر خويش، از افكار ديگران نيز بهره بگيرد، همان گونه كه در حديثى از امام باقر(عليه السلام)مى خوانيم كه فرمود: «از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) پرسيدند حزم و دورانديشى چيست؟ فرمود: مشورت با صاحب نظران و پيروى از آنها». گاه براى رسيدن به پيروزى بايد از نقشه پيچيده و مختلفى استفاده كرد كه آگاهى دشمن بر آن سبب نابود شدن وى است، از اين رو امام(عليه السلام) در سومين و آخرين جمله حكمت آميز فوق مى فرمايد: «تفكر صحيح در گرو نگه دارى اسرار است»; (وَ الرَّأْيُ بِتَحْصِينِ الاَْسْرَارِ). در حديث ديگرى كه از امام(عليه السلام) در غررالحكم نقل شده مى خوانيم: «سِرُّكَ أسيرُكَ فَانْ أفْشَيْتَهُ صِرْتَ أسيرَهُ; راز تو اسير توست; اما اگر آن را افشا كردى تو اسير آن مى شوى». در حديث ديگرى از امام جواد(عليه السلام) آمده است: «إِظْهَارُ الشَّيْءِ قَبْلَ أَنْ يُسْتَحْكَمَ مَفْسَدَةٌ لَهُ; اظهار كردن چيزى (سرى از اسرار) پيش از آنكه مستحكم شود و به نتيجه برسد موجب فساد آن است». از بعضى روايات معصومين استفاده مى شود كه اسرارتان را حتى به همه دوستان هم نگوييد، زيرا احتمال تغيير حالت در آنان وجود دارد. امام صادق(عليه السلام)مى فرمايد: «لاَ تُطْلِعْ صَدِيقَكَ مِنْ سِرِّكَ إِلاَّ عَلَى مَا لَوِ اطَّلَعَ عَلَيْهِ عَدُوُّكَ لَمْ يَضُرَّكَ فَإِنَّ الصَّدِيقَ قَدْ يَكُونُ عَدُوَّكَ يَوْماً مَا; اسرارت را حتى به دوستت مگو مگر در آنجا كه اگر دشمن تو بر آن سر آگاه شود ضررى به تو نمى رساند، زيرا دوست ممكن است روزى به صورت دشمن درآيد». گفتنى است كه انسان گاهى سر خود را براى دوست مطمئنى بيان مى كند غافل از آنكه آن دوست نيز ممكن است دوست مطمئن ديگرى داشته باشد و سومى نيز به همين صورت، ناگاه متوجه مى شود كه اسرارش همه جا بر سر زبان هاست. از اين رو شاعر پرمايه، سعدى شيرازى مى گويد: به دوست گرچه عزيز است راز دل مگشاى *** كه دوست نيز بگويد به دوستان عزيز!