شرح آیه 77 سوره مبارکه آل عمران

77- إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَٰئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا يَنظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

77- کسانى که پیمان الهى و سوگندهاى خود را (به نام مقدّس او) به بهاى ناچیزى مى فروشند، بهره اى در آخرت نخواهند داشت; و خداوند با آنها سخن نمى  گوید و به آنان در قیامت نگاه (رحمت) نمى کند و آنها را پاک نمى سازد; و عذاب دردناکى براى آنهاست

جمعى از دانشمندان یهود مانند «ابى رافع»، «حیىّ بن اخطب» و «کعب بن اشرف» به هنگامى که موقعیت اجتماعى خود را در میان یهود در خطر دیدند کوشش کردند نشانه هائى که در «تورات» درباره آخرین پیامبر وجود داشت و شخصاً در نُسَخى از «تورات» با دست خود نگاشته بودند، تحریف نمایند و حتى سوگند یاد کنند: آن جمله هاى تحریف شده از ناحیه خدا است! به همین جهت آیه فوق، نازل گردید و شدیداً به آنها اخطار کرد.(1)

جمعى از مفسران نیز گفته اند: این آیه درباره «اشعث بن قیس» نازل گردید که به دروغ مى خواست، زمین دیگرى را تملک کند، هنگامى که آماده اداى سوگند براى ادعاى خود شد، آیه فوق نازل گردید و در این هنگام «اشعث بن قیس» ترسید و اعتراف به حق کرد و زمین را به صاحبش بازگرداند.(2)

تفسیر:

تحریف کنندگان حقایق

در ادامه بحث هاى مربوط به خلاف کارى هاى یهود و اهل کتاب در این آیه به بخش دیگرى از کارهاى خلاف آنها اشاره کرده، مى فرماید: «کسانى که پیمان الهى و سوگندهاى خود را (به نام مقدس او) با بهاى کمى معامله مى کنند، بهره اى در آخرت نخواهند داشت» (إِنَّ الَّذینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللّهِ وَ أَیْمانِهِمْ ثَمَناً قَلیلاً أُولئِکَ لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الآْخِرَةِ).

البته آیه به صورت کلى ذکر شده، هر چند شأن نزول آن، گروهى از علماى اهل کتاب است که پیمان هاى الهى و سوگندهاى خود را با درآمد مادى ناچیزى مبادله مى کردند.

قرآن در این آیه پنج مجازات براى آنها ذکر مى کند، نخست همان است که در قسمت بالا ذکر شد و آن این که آنها از مواهب بى پایان عالم دیگر بهره اى نخواهند داشت.(3)

دیگر این که: «خداوند در قیامت با آنها سخن نخواهد گفت» (وَ لا یُکَلِّمُهُمُ اللّهُ).

سوم این که: «نظر لطف خود را در آن روز از آنها بر مى گیرد و نگاهى به آنها نمى کند» (وَ لا یَنْظُرُ إِلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ).

از این تعبیرات روشن مى شود: خداوند در آن روز (به طور مستقیم یا به وسیله فرشتگان) با بندگان مؤمن خود سخن مى گوید، سخنانى که مایه سرور و خوشحالى آنها است و دلیل بر اعتنا و توجه به آنان است و همچنین نظر کردن خداوند به آنان، اشاره به توجه و عنایت خاص او است، نه نگاه با چشم جسمانى، آن چنان که بعضى از ناآگاهان پنداشته اند.

ولى آنها که آیات الهى را به بهاى مادى مبادله مى کنند، نه مشمول این عنایت اند و نه مخاطب به آن سخنان.

و نیز روشن است منظور از سخن گفتن خداوند، سخن گفتن با زبان نیست; زیرا خداوند از جسم و جسمانیات پاک و منزه است، بلکه منظور سخن گفتن از طریق الهام قلبى و یا ایجاد امواج صوتى در فضا است همانند سخنانى که موسى(علیه السلام) از شجره طور شنید.

تعبیر به ثَمَناً قَلِیْلاً: «بهاى کم» مفهومش این نیست که اگر عهد الهى را با قیمت زیادى مبادله کنند، کار خوبى است بلکه منظور این است که: هر گونه بهاى مادى در برابر این گناهان بزرگ به دست آید، قلیل و ناچیز است حتى اگر سلطنت و حکومت گسترده اى باشد.

و بالاخره مجازات چهارم و پنجم آنان این است: «خداوند آنان را (از گناه) پاک نمى کند و براى آنها عذاب دردناکى است» (وَ لا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ).

و از اینجا روشن مى شود گناهِ پنهان ساختن آیات الهى و شکستن عهد و پیمان او، و استفاده از سوگندهاى دروغین، تا چه حدّ سنگین است که تهدید به این همه مجازات هاى روحانى، جسمانى و محرومیت کامل از الطاف و عنایات الهى شده است.

* * *

نکته:

نکته اى که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که: عواقب شوم پنجگانه اى که در برابر «پیمان شکنى» و «سوگندهاى دروغ» در این آیه ذکر شده، گویا اشاره به مراحل تدریجى «قرب و بُعد» از خدا است.

کسى که به خداوند نزدیک مى شود، و بر بساط قرب او گام مى نهد، نخست مشمول یک سلسله مواهب معنوى مى گردد.

هنگامى که نزدیک تر شد، خدا با او سخن مى گوید، باز نزدیک تر مى شود، خدا بر او نظر رحمت مى افکند.

هنگامى که از آن هم نزدیک تر شد، او را از آثار لغزش هاى گناه پاک مى سازد و در نتیجه از عذاب دردناک نجات مى یابد و غرق در نعمت هاى او مى شود، ولى کسانى که در مسیر پیمان شکنى و استفاده هاى نادرست از نام پروردگار قرار گیرند، از همه این مواهب و برکات محروم مى شوند، و مرحله، به مرحله عقب نشینى مى کنند در ذیل آیه 174 سوره «بقره» که از جهاتى شبیه به این آیه بود نیز توضیحاتى درباره معنى آیه آمده است.

1 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحه 71 و جلد 66، صفحه 118 ـ تفسیر «طبرى»، ذیل آیه ـ «بحر المحیط»، ذیل آیه ـ تفسیر «آلوسى»، ذیل آیه.

2 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحه 71 و جلد 66، صفحه 118 ـ تفسیر «طبرى»، ذیل آیه ـ تفسیر «قرطبى»، ذیل آیه ـ تفسیر «آلوسى»، ذیل آیه.

3 ـ «خَلاق» از ماده «خُلُق» به معنى نصیب و بهره است، به خاطر این که انسان آن را به وسیله اخلاق خود به دست مى آورد (اشاره به این که آنها اخلاق برجسته اى نداشته اند که بتوانند بهره اى براى خود به دست آورند).

........................

تفسیر نمونه