اَللَّهُمَّ إِنَّکَ آنَسُ الاْنِسِینَ لاَِوْلِیَائِکَ، وَ أَحْضَرُهُمْ بِالْکِفَایَةِ لِلْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ. تُشَاهِدُهُمْ فِی سَرَائِرِهِمْ، وَ تَطَّلِعُ عَلَیْهِمْ فِی ضَمَائِرِهِمْ، وَ تَعْلَمُ مَبْلَغَ بَصَائِرِهِمْ. فَأَسْرَارُهُمْ لَکَ مَکْشُوفَةٌ، وَ قُلُوبُهُمْ إِلَیْکَ مَلْهُوفَةٌ. إِنْ أَوْحَشَتْهُمُ الْغُرْبَةُ آنَسَهُمْ ذِکْرُکَ، وَ إِنْ صُبَّتْ عَلَیْهِمْ الْمَصَائِبُ لَجَؤُوا إِلَى الاِْسْتِجَارَةِ بِکَ، عِلْماً بِأَنَّ أَزِمَّةَ الاُْمُورِ بِیَدِکَ، وَ مَصَادِرَهَا عَنْ قَضَائِکَ.
پروردگارا! تو براى دوستانت بهترين مونسى و براى کسانى که بر تو توکّل کنند آماده ترين حلاّل مشکلات، تو درون آنها را مى بينى و از ضمير آنان آگاهى و از اندازه بينش عقلهاى آنان با خبرى. اسرار آنان بر تو مکشوف و قلوبشان سخت به تو مشتاق است. اگر غربت آنها را به وحشت اندازد ياد تو مونس تنهايى آنهاست و اگر مصائب ومشکلات، بر آنان فرو بارد به سوى تو پناه مى آورند، زيرا مى دانند زمام تمام امور به دست (با کفايت) تو و سرچشمه همه آنها در اختيار تو مى باشد.
اى حل کننده مشکلات!
امام(علیه السلام) در آغاز این دعاى روح پرور و انسان ساز رو به درگاه خدا آورده و عرضه مى دارد: «پروردگارا! تو براى دوستانت بهترین مونسى و براى کسانى که بر تو توکّل کنند آماده ترین حلاّل مشکلات»; (اَللَّهُمَّ إِنَّکَ آنَسُ(1) الاْنِسِینَ لاَِوْلِیَائِکَ، وَ أَحْضَرُهُمْ بِالْکِفَایَةِ لِلْمُتَوَکِّلِینَ عَلَیْکَ).
اشاره به اینکه کسانى که واجد این دو صفت باشند; یعنى در زمره اولیاء الله در آیند و یا در صف متوکّلان قرار گیرند مشمول این نعمت بزرگ خواهند شد که انسشان با خدا است و خداوند مشکلات آنها را برطرف مى کند. به این ترتیب امام(علیه السلام) در ضمن مناجات با پروردگار درس انسان سازى هم مى دهد.
از آنجا که حل مشکلات منوط به آگاهى بر آنهاست در ادامه این سخن مى افزاید: «تو درون آنها را مى بینى و از ضمیر آنان آگاهى و از اندازه بینش عقلهاى آنها با خبرى. اسرار آنان بر تو مکشوف و قلوبشان سخت به تو مشتاق است»; (تُشَاهِدُهُمْ فِی سَرَائِرِهِمْ، وَ تَطَّلِعُ عَلَیْهِمْ فِی ضَمَائِرِهِمْ، وَ تَعْلَمُ مَبْلَغَ بَصَائِرِهِمْ. فَأَسْرَارُهُمْ لَکَ مَکْشُوفَةٌ، وَ قُلُوبُهُمْ إِلَیْکَ مَلْهُوفَةٌ(2)).
آرى! خداوند از سرائر و ضمائر همه آگاه است، چرا که او به ما از خود ما نزدیک تر است، چنان که مى فرماید: (وَلَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ).(3)
تفاوت میان سرائر و ضمائر ممکن است از این جهت باشد که سرائر معمولا به حالات اخلاقى گفته مى شود و ضمائر به نیّاتى گفته مى شود که انسان در دل مى پروراند و به دنبال آن حرکت مى کند.
گاهى این دو واژه به معناى یکدیگر نیز استعمال مى شوند.
بصائر جمع بصیرة به معناى بینش است که معمولا به بینش عقلى و فکرى اطلاق مى شود.
در هر حال این تعبیرات نیز افزون بر تکمیل مفهوم این دعا پیامى براى همه انسانها دارد و آن، اینکه در همه حال مراقب ظاهر و باطن و نیّات و اعمال خویش باشند، زیرا خداوند متعال از همه آنها با خبر است. اسرار درون آنان بر خداوند مکشوف و نیاتشان آشکار است.
جمله «قُلُوبُهُمْ إِلَیْکَ مَلْهُوفَةٌ» (دلهاى آنان به تو مشتاق است) نتیجه ایمان و معرفت و توکل آنها بر خداست. هر چه علم و ایمان نسبت به او بیشتر باشد اشتیاق انسان نسبت به آن مبدأ رحمت و محبّت و کرم، افزون مى گردد.
آنگاه در ادامه این سخن به این نکته اشاره مى کند که اولیاء الله و متوکّلان هرگز در برابر مشکلات و مصائب زانو نمى زنند و آرامش و اعتماد خود را از دست نمى دهند، مى فرماید: «اگر غربت آنها را به وحشت اندازد یاد تو مونس تنهایى آنهاست و اگر مصائب ومشکلات، بر آنان فرو بارد به سوى تو پناه مى آورند، زیرا مى دانند زمام تمام امور به دست (با کفایت) تو و سرچشمه همه آنها در اختیار تو است»; (إِنْ أَوْحَشَتْهُمُ الْغُرْبَةُ آنَسَهُمْ ذِکْرُکَ، وَ إِنْ صُبَّتْ عَلَیْهِمْ الْمَصَائِبُ لَجَؤُوا إِلَى الاِْسْتِجَارَةِ بِکَ، عِلْماً بِأَنَّ أَزِمَّةَ الاُْمُورِ بِیَدِکَ، وَ مَصَادِرَهَا عَنْ قَضَائِکَ).
در واقع همه این حالات و صفات از اعتقاد به توحید افعالى ناشى مى شود و نشان مى دهد اگر این شاخه توحید در درون جان انسان بارور شود چه ثمرات گرانبهایى دارد.نه در برابر مشکلات احساس تنهایى مى کند و نه در تنهایى احساس غربت.
1. «آنس» صيغه افعل التفضيل از ريشه «اُنس» و در اينجا به
معناى مأنوس ترين مونسهاست و حقيقت انس، آرامش در کنار چيزى و يا با چيزى به دست آوردن است و بعضى معتقدند که انسان را بدين جهت انسان مى گويند که روح اجتماعى دارد و انس مى گيرد. 2. «ملهوفة» به معناى مشتاق يا داغدار است و از ريشه «لهف» بر وزن «کهف» گرفته شده و در اينجا معناى اوّل مناسب تر است. 3. ق، آيه 16.
.................
شرح نهج البلاغه ، آیت الله مکارم شیرازی
