شرح آیات 113 لغایت 115 سوره مبارکه آل عمران
113- لَيْسُوا سَوَاءً ۗ مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ أُمَّةٌ قَائِمَةٌ يَتْلُونَ آيَاتِ اللَّهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَهُمْ يَسْجُدُونَ
114- يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَٰئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ
115- وَمَا يَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَلَن يُكْفَرُوهُ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ
113- آنها یکسان نیستند; (زیرا) گروهى از اهل کتاب، (به حق و ایمان) قیام مى کنند; و پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را مى خوانند; در حالى که سجده مى نمایند.
114- به خدا و روز واپسین ایمان مى آورند; امر به معروف و نهى از منکر مى کنند; و در انجام کارهاى نیک، بر یکدیگر پیشى مى گیرند; و آنها از صالحانند.
115- و آنچه از اعمال نیک انجام دهند، هرگز بدون پاداش نخواهد ماند و خدا از پرهیزگاران، آگاه است.
مى گویند: هنگامى که «عبداللّه بن سلام» ـ از دانشمندان یهود ـ با جمع دیگرى از آنها اسلام آوردند، یهودیان و مخصوصاً بزرگان آنها از این حادثه، بسیار ناراحت شدند، و در صدد بر آمدند آنها را متهم به شرارت سازند تا در انظار یهودیان، پست جلوه کنند، و عمل آنها سرمشقى براى دیگران نشود، لذا علماى یهود این شعار را در میان آنها پخش کردند که تنها جمعى از اشرار ما به اسلام گرویده اند! اگر آنها افراد درستى بودند آئین نیاکان خود را ترک نمى گفتند و به ملت یهود خیانت نمى کردند، آیات فوق نازل شد و از این دسته دفاع کرد.(1)
تفسیر:
روح حق جوئى اسلام
به دنبال مذمت هاى شدیدى که در آیات گذشته از قوم یهود به عمل آمد، قرآن در این آیه، براى رعایت عدالت و احترام به حقوق افراد شایسته، و اعلام این حقیقت که همه آنها را نمى توان با یک چشم نگاه کرد، مى گوید: «اهل کتاب همه یکسان نیستند، در برابر افراد تبه کار، کسانى در میان آنها یافت مى شوند که در اطاعت خداوند و قیام بر ایمان ثابت قدمند» (لَیْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ أُمَّةٌ قائِمَةٌ).
صفت دیگر آنها این است که: «پیوسته در دل شب آیات خدا را تلاوت مى کنند» (یَتْلُونَ آیاتِ اللّهِ آناءَ اللَّیْلِ).(2)
و در پایان آیه از خضوع آنها یاد مى کند و مى فرماید: «و در برابر عظمت پروردگار به سجده مى افتند» (وَ هُمْ یَسْجُدُونَ).
* * *
و در آیه بعد، اضافه مى کند: «به خدا و روز رستاخیز ایمان دارند» (یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآْخِرِ).
«و به وظیفه امر به معروف و نهى از منکر قیام مى کنند» (وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ).
«و در کارهاى نیک بر یکدیگر سبقت مى گیرند» (وَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ).
و بالاخره «آنها از افراد صالح و با ایمان هستند» (وَ أُولئِکَ مِنَ الصّالِحینَ).
و به این ترتیب، قرآن از این که نژاد یهود را به کلى محکوم کند، و یا خون آنها را کثیف بشمرد، خوددارى کرده، و تنها روى اعمال آنها انگشت مى گذارد، و با تجلیل و احترام از افرادى که به اکثریت فاسد نپیوستند و در برابر ایمان و حق تسلیم شدند به نیکى یاد مى کند، و این روش اسلام است که در هیچ مورد مبارزه او، رنگ نژادى و قبیله اى ندارد، و تنها بر محور عقائد و اعمال و رفتار افراد دور مى زند.
ضمناً از پاره اى از روایات استفاده مى شود که ستایش شدگان در این آیات منحصر به «عبداللّه بن سلام» و همراهان او از قوم یهود نبودند، بلکه چهل تن از مسیحیان نجران و 32 تن از مردم مسیحى حبشه، و 8 تن از مردم روم که تا آن روز اسلام را پذیرفته بودند، مشمول این آیه مى باشند(3) و تعبیر اهل کتاب که تعبیر وسیعى است نیز گواه بر این مطلب است.
* * *
در آخرین آیه مورد بحث، که در حقیقت مکمل آیات قبل است، به عاقبت افراد صالح و با ایمان اشاره کرده، مى فرماید: «این دسته از اهل کتاب در برابر اعمال نیکى که انجام مى دهند، هرگز کفران نخواهد شد و پاداش شایسته خواهند داشت» (وَ ما یَفْعَلُوا مِنْ خَیْر فَلَنْ یُکْفَرُوهُ).
یعنى هر چند در گذشته مرتکب خلاف هائى شده باشند اکنون که در روش خود تجدید نظر به عمل آورده و در صف متقین و پرهیزگاران قرار گرفته اند، نتیجه اعمال نیک خود را خواهند دید و هرگز از خدا، ناسپاسى نمى بینند!.
به کار بردن کلمه «کفر» در اینجا در برابر «شکر» است; زیرا شکر در اصل به معنى اعتراف به نعمت است و کفر و کفران به معنى انکار آن است یعنى خداوند هیچ گاه اعمال نیک آنها را نادیده نخواهد گرفت.
با این که خداوند به همه چیز آگاهى دارد، در پایان آیه فرموده است: «خداوند از پرهیزکاران آگاه است» (وَ اللّهُ عَلیمٌ بِالْمُتَّقینَ).
گویا این تعبیر اشاره به آن است که افراد پرهیزگار با این که غالباً در اقلیت هستند، و مخصوصاً در میان یهودیان معاصر پیامبر(صلى الله علیه وآله)، اقلیت ضعیفى را تشکیل مى دادند ـ و طبعاً باید چنین افراد قلیلى به چشم نیایند ـ اما از دیده تیزبین علم و دانش بى پایان پروردگار هرگز مخفى نمى مانند، و خداوند از آنها آگاه است، و اعمال نیک آنها، کم باشد یا زیاد، هرگز ضایع نمى شود.
1 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیات مورد بحث ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 4، صفحه 175، مؤسسة التاریخ العربى ـ «درّ المنثور»، جلد 2، صفحه 64، دار المعرفة، چاپخانه الفتح جدّه، طبع اول، 1365 هـ ق.
2 ـ «آناء» در اصل، جمع «اَنا» (بر وزن وفا) و «اِنا» (بر وزن غِنا) به معنى اوقات است.
3 ـ «مجمع البیان»، ذیل آیه مورد بحث ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحه 73 و جلد 22، صفحه 18.
.......................
تفسیر نمونه
