شرح آیات 26 و 27 سوره مبارکه یونس

26لِلَّذینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى وَ زِیادَةٌ وَ لایَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌأُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ

27وَ الَّذینَ کَسَبُوا السَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَة بِمِثْلِها وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ما لَهُمْمِنَ اللّهِ مِنْ عاصِم کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِماًأُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ

ترجمه:

26 ـ کسانى که نیکى کردند، پاداش نیک و افزون بر آن دارند; و تاریکى و ذلت، چهره هایشان را نمى پوشاند; آنها اهل بهشتند، و جاودانه در آن خواهند ماند.

27 ـ اما کسانى که مرتکب گناهان شدند، جزاى بدى به مقدار آن دارند; و ذلت و خوارى، چهره آنان را مى پوشاند; و هیچ چیز نمى تواند آنها را از (مجازات) خدا نگه دارد! (چهره هاشان آن چنان تاریک است که) گوئى با پاره هائى از شب تاریک، صورت آنها پوشیده شده! آنها اهل دوزخند; و جاودانه در آن خواهند ماند!

تفسیر:

رو سفیدان و رو سیاهان

در آیات گذشته اشاره به سراى آخرت و روز «رستاخیز» و نیز به زندگى دنیا که چون باغ پر گل و ثمرى است شده بود، به همین مناسبت، آیات مورد بحث، سرنوشت نیکوکاران و بهرهوران از این موهبت و آلودگان به گناه را در آنجا تشریح مى کند.

نخست مى گوید: «پاداش نیک و زیاده بر آن از آنِ کسانى است که کار نیک انجام دهند» (لِلَّذینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى وَ زِیادَةٌ).(1)

در این که منظور از «زیادة» در این جمله چیست؟ میان مفسران گفتگو است، ولى با توجه به این که آیات قرآن یکدیگر را تفسیر مى کنند، اشاره به: پاداش هاى مضاعف و فراوانى است که، گاهى ده برابر و گاهى هزاران برابر (به نسبت اخلاص و پاکى و تقوا و ارزش عمل)، بر آن افزوده مى شود، لذا در سوره «انعام» مى خوانیم: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها:

«کسى که کار نیکى انجام دهد ده برابر به او پاداش داده خواهد شد».(2)

و در جاى دیگر مى خوانیم: فَأَمَّا الَّذِیْنَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ فَیُوَفِّیْهِمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیْدُهُمْ مِّنْ فَضْلِهِ:

«اما کسانى که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، خداوند پاداش آنها را به طور کامل مى دهد، و از فضل و کرم خود نیز بر آن مى افزاید».(3)

در آیات مربوط به «انفاق» در سوره «بقره» نیز، سخن از پاداش نیکوکاران تا هفتصد برابر، و یا چند مقابل آن به میان آمده است.(4)

نکته دیگرى که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که: کاملاً امکان دارد، این اضافه در جهان دیگر مرتباً افزایش یابد، یعنى هر روز موهبت و لطف تازه اى از ناحیه خداوند به آنها ارزانى داشته شود، و این در واقع نشان مى دهد: زندگى جهان دیگر یکنواخت نیست، و به سوى تکامل در یک شکل نامحدود پیش مى رود.

روایاتى که از پیامبر(صلى الله علیه وآله)در تفسیر این آیه نقل کرده اند که: منظور از «زیادة» توجه به جلوه ذات پاک پروردگار، و استفاده از این موهبت بزرگ معنوى است،(5)ممکن است اشاره به همین نکته باشد.

در پاره اى از روایات، که از ائمه اهل بیت(علیهم السلام) نقل شده: «زیادة» به نعمت هاى دنیا تفسیر شده است، که خداوند علاوه بر پاداش جهان دیگر، نیکوکاران را از نعمت هاى این جهان نیز بهره مند مى سازد.(6)

ولى هیچ مانعى ندارد که «زیادة» در آیه فوق، اشاره به همه این مواهب بوده باشد.

آنگاه اضافه مى کند: «نیکوکاران در آن روز، چهره هاى درخشانى دارند، و تاریکى و ذلت، صورت آنها را نمى پوشاند» (وَ لایَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ).

«یَرْهَقُ» از ماده «رهق»، به معنى پوشاندن قهرى و اجبارى است، و «قَتَر» به معنى غبار و یا دود است.

و در پایان آیه مى فرماید: «این گروه یاران بهشتند و جاودانه در آن خواهند ماند» (أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ).

تعبیر به اصحاب، اشاره به تناسبى است که میان روحیه این گروه و محیط بهشت وجود دارد.

* * *

در آیه بعد، سخن از دوزخیان به میان آمده، که در نقطه مقابل گروه اوّلند، مى فرماید: «کسانى که مرتکب گناهان شوند، جزاى بدى به مقدار عملشان دارند» (وَ الَّذینَ کَسَبُوا السَّیِّئاتِ جَزاءُ سَیِّئَة بِمِثْلِها).

در اینجا سخنى از «زیادة» در کار نیست; چرا که در پاداش، زیاده، فضل و رحمت است، اما در کیفر، عدالت ایجاب مى کند ذره اى بیش از گناه نباشد.

ولى آنها به عکس گروه اول، چهره هائى تاریک دارند، «و ذلت، صورت آنها را مى پوشاند» (وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ).(7)

ممکن است سؤال شود: عدالت ایجاب مى کند، بیش از گناهشان کیفر نبینند، و این تاریکى چهره و گرد و غبار مذلت بر آن نشستن، چیز اضافه اى است.

اما باید توجه داشت: این خاصیت و اثر عمل است، که از درون جان انسان به بیرون منعکس مى گردد، درست مثل این است که بگوئیم: افراد شراب خوار باید تازیانه بخورند، و در عین حال شراب انواع بیمارى هاى «معده»، «قلب»، «کبد» و «اعصاب» را ایجاد مى کند.

به هر حال، ممکن است بدکاران گمان کنند راه فرار و نجاتى خواهند داشت، و یا بت ها و مانند آنها مى توانند برایشان شفاعت کنند، اما جمله بعد صریحاً مى گوید: «هیچ کس و هیچ چیز نمى تواند آنها را از مجازات الهى دور نگه دارد» (ما لَهُمْمِنَ اللّهِ مِنْ عاصِم).

تاریکى چهره هاى آنها به اندازه اى زیاد است که: «گوئى پاره هائى از شب تاریک و ظلمانى، یکى پس از دیگرى بر صورت آنها افکنده شده است» (کَأَنَّما أُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِماً).

«آنها اصحاب آتشند و جاودانه در آن مى مانند» (أُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ).

* * *

1 ـ باید توجه داشت: «حُسْنى» در این جمله، مبتداى مؤخر است، و معنى آیه چنین است: «الْحُسْنى لِلَّذینَ أَحْسَنُوا»، و لذا «زِیادَةٌ» که بر آن عطف شده مرفوع است، و «الْحُسْنى» صفت براى «المثوبة» است که در تقدیر مى باشد، و به جاى موصوف نشسته است.

2 ـ انعام، آیه 160.

3 ـ نساء، آیه 173.

4 ـ بقره، آیه 261.

5 ـ تفسیر «قمى»، جلد 1، صفحه 312 (مؤسسه دار الکتاب، 1404 هـ .ق) ـ تفسیر «طبرى»، جلد 11، صفحه 73، ذیل آیه مورد بحث ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 8، صفحه 330، ذیل آیه مورد بحث.

6 ـ «بحار الانوار»، جلد 7، صفحه 260، جلد 33، صفحه 544، و جلد 74، صفحه 388.

7 ـ ممکن است به قرینه آیه گذشته، جمله: «تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ» در تقدیر «تَرْهَقُهُمْ قَتَرٌ ذِلَّةٌ» بوده باشد، که به قرینه مقابله براى اختصار، «قَتَر» از آن حذف شده است.

..............................

تفسیر نمونه