شرح آیه 274 سوره مبارکه بقره
274- الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
274- کسانى که اموال خود را، شب یا روز، پنهان یا آشکار، انفاق مى کنند، مزدشان نزد پروردگارشان (محفوظ) است; نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگین مى شوند
در احادیث بسیارى آمده است که: این آیه درباره حضرت على(علیه السلام) نازل شده است; زیرا آن حضرت چهار درهم داشت، درهمى را در شب، درهمى را در روز، درهمى را آشکارا و درهمى را در نهان انفاق کرد و این آیه نازل شد.(1)
ولى مى دانیم نزول آیه در یک مورد خاص، مفهوم آن را محدود نمى کند، و شمول حکم نسبت به دیگران را، نفى نمى نماید.
تفسیر:
انفاق به هر شکل و صورت مطلوب است
باز در این آیه، سخن از مسأله دیگرى در ارتباط با انفاق در راه خدا است و آن کیفیات مختلف و متنوع انفاق است، مى فرماید: «آنها که اموال خود را در شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق مى کنند پاداششان نزد پروردگارشان است» (الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرّاً وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ).
ناگفته پیدا است انتخاب روش هاى مختلف، رعایت شرائط بهتر براى انفاق است، یعنى انفاق کنندگان باید در انفاق خود به هنگام شب یا روز، پنهان یا آشکار، جهات اخلاقى و اجتماعى را در نظر بگیرند.
آنجا که انفاق به نیازمندان موجبى براى اظهار ندارد، آن را مخفى سازند تا هم آبروى آنان حفظ شود، و هم خلوص بیشترى در آن باشد.
و آنجا که مصالح دیگرى مانند تعظیم شعائر و تشویق و ترغیب دیگران در کار است، و انفاق جنبه شخصى ندارد، تا هتک احترام کسى شود (مانند انفاق براى جهاد و بناهاى خیر و امثال آن) و با اخلاص نیز منافات ندارد آشکارا انفاق نمایند.
بعید نیست مقدم داشتن شب، بر روز، و پنهان بر آشکار (در آیه مورد بحث) اشاره به این باشد که مخفى بودن انفاق بهتر است مگر موجبى براى اظهار باشد، هر چند باید در همه حال و به هر شکل، انفاق فراموش نشود.
مسلماً چیزى که نزد پروردگار است (مخصوصاً با تکیه بر صفت ربوبیت که ناظر به پرورش و تکامل است) چیز کم، یا کم ارزشى نخواهد بود، و تناسب با الطاف و عنایات پروردگار خواهد داشت که هم برکات دنیا، و هم حسنات آخرت و قرب الى اللّه را شامل مى شود.
پس از آن مى افزاید: «نه ترسى بر آنها است و نه غمگین مى شوند» (وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ).
مى دانیم: انسان چون براى ادامه و اداره زندگى خویش، خود را بى نیاز از مال و ثروت نمى داند، معمولاً هنگامى که آن را از دست مى دهد اندوهناک مى گردد و براى آینده خود نگران مى شود; زیرا نمى داند در آینده وضع او چگونه خواهد بود، و همین امر، در بسیارى از مواقع مانع انفاق مى گردد، مگر آنها که از یک سو به وعده هاى الهى ایمان داشته باشند.
و از سوى دیگر آثار اجتماعى انفاق را بدانند، چنین افرادى از انفاق در راه خدا خوف و وحشتى از آینده ندارند، و به خاطر از دست دادن قسمتى از ثروت خود، اندوهگین نمى شوند; زیرا مى دانند در مقابل چیزى که از دست داده اند، به مراتب بیشتر، از فضل پروردگار و از برکات فردى، اجتماعى و اخلاقى آن در این جهان و آن جهان بهره مند خواهند شد.
* * *
1 ـ «نور الثقلین»، جلد 1، صفحات 290 و 291 (مؤسسه اسماعیلیان، قم، طبع چهارم، 1412 هـ ق) ـ نویسنده «درّ المنثور» آن را از «ابن عساکر»، «طبرانى»، «ابو حاتم»، «ابن جریر» و جمعى دیگر نقل کرده است («درّ المنثور»، جلد 1، صفحه 363، دار المعرفة، طبع اول، 1365 هـ ق).
و به گفته بعضى، این آیه به اتفاق علماى شیعه و اکثر علماى اهل سنت در شأن على بن ابیطالب(علیه السلام)نازل شده است...
از علماى اهل سنت: «واحدى»، «ثعلبى»، «خوارزمى»، «سدّى»، «کلبى»، «زمخشرى»، «طافى»، «قشیرى»، «ماوردى»، «ابن مغازلى»، «ابن ابى الحدید» و غیر آنها نیز این حدیث نقل شده است ـ به تفسیر «برهان» و تفسیر «اثنى عشرى»، ذیل آیه مورد بحث مراجعه شود.
«وسائل الشیعه»، جلد 9، صفحات 394 و 403 (چاپ آل البیت) ـ «بحار الانوار»، جلد 36، صفحه 61، جلد 40، صفحه 105، و جلد 41، صفحات 33، 34 و 35.
........................
تفسیر نمونه
