شرح آیات 153 و 154 سوره مبارکه النساء

153- يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاءِ ۚ فَقَدْ سَأَلُوا مُوسَىٰ أَكْبَرَ مِن ذَٰلِكَ فَقَالُوا أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ۚ ثُمَّ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَٰلِكَ ۚ وَآتَيْنَا مُوسَىٰ سُلْطَانًا مُّبِينًا

154- وَرَفَعْنَا فَوْقَهُمُ الطُّورَ بِمِيثَاقِهِمْ وَقُلْنَا لَهُمُ ادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُلْنَا لَهُمْ لَا تَعْدُوا فِي السَّبْتِ وَأَخَذْنَا مِنْهُم مِّيثَاقًا غَلِيظًا

153- اهل کتاب از تو مى خواهند کتابى از آسمان (یکجا) بر آنها نازل کنى; (در حالى که این یک بهانه است;) آنها از موسى، بزرگتر از این را خواستند، و گفتند: «خدا را آشکارا به ما نشان ده!» و بخاطر ظلم و ستمشان، صاعقه آنها را فرا گرفت. سپس گوساله (سامرى) را، پس از آن همه دلایل روشن که براى آنها آمد، (به خدایى) انتخاب کردند. ولى ما از آن در گذشتیم (و عفو کردیم) و به موسى، برهان آشکارى دادیم

154- و کوه طور را برفراز آنها برافراشتیم; و در همان حال از آنها پیمان گرفتیم، و به آنها گفتیم: «(براى توبه،) از در (بیت المقدس) با خضوع در آیید.» و به آنان گفتیم: «در روز شنبه تعدّى نکنید (و دست از کار بکشید.)» و از آنان (در برابر همه اینها،) پیمان محکمى گرفتیم

در تفسیر «تبیان»، «مجمع البیان» و «روح المعانى» چنین آمده: جمعى از یهود نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمده، گفتند: اگر تو پیغمبر خدائى کتاب آسمانى خود را یک جا به ما عرضه کن، همان طور که موسى(علیه السلام) «تورات» را یک جا آورد، آیات فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت.(1)

تفسیر:

بهانه جوئى یهود

این آیات، نخست اشاره به درخواست اهل کتاب (یهود) مى کند و مى گوید:

«اهل کتاب از تو تقاضا مى کنند کتابى از آسمان (یک جا) بر آنها نازل کنى» (یَسْئَلُکَ أَهْلُ الْکِتابِ أَنْ تُنَزِّلَ عَلَیْهِمْ کِتاباً مِنَ السَّماءِ).

شک نیست که آنها در این تقاضاى خود حُسن نیّت نداشتند; زیرا هدف از نزول کتب آسمانى، همان ارشاد، هدایت و تربیت است.

گاهى این هدف با نزول کتاب آسمانى یک جا تأمین مى شود.

و گاهى تدریجى بودن آن به این هدف بیشتر کمک مى کند.

بنابراین، آنها مى بایست از پیامبر(صلى الله علیه وآله) دلیل بخواهند، و تعلیمات عالى و ارزنده، نه این که چگونگى نزول کتب آسمانى را تعیین کنند.

لذا خداوند به دنبال این تقاضا به عدم حُسن نیّت آنها اشاره کرده، و ضمن دلدارى به پیامبرش، سابقه لجاجت، عناد و بهانه جوئى یهود در برابر پیامبر بزرگشان موسى بن عمران(علیه السلام) را بازگو مى کند.

مى فرماید: «اینها از موسى چیزهائى بزرگ تر و عجیب تر از این خواستند، گفتند: خدا را آشکارا به ما نشان بده»! (فَقَدْ سَأَلـُوا مُوسى أَکْبَرَ مِنْ ذلِکَ فَقالُوا أَرِنَا اللّهَ جَهْرَةً).

این درخواست عجیب و غیر منطقى که نوعى از عقیده بت پرستان را منعکس مى ساخت و خدا را جسم و محدود معرفى مى کرد و بدون شک از لجاجت و عناد سرچشمه گرفته بود، سبب شد که: «صاعقه آسمانى به خاطر این ظلم و ستم آنها را فرا گیرد» (فَأَخَذَتْهُمُ الصّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ).

پس از آن به یکى دیگر از اعمال زشت آنها که مسأله «گوساله پرستى» بود، اشاره کرده، مى گوید: «آنها پس از مشاهده آن همه معجزات و دلائل روشن، گوساله را به عنوان معبود خود انتخاب کردند»! (ثُمَّ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ).

ولى با این همه، براى این که آنها به راه باز گردند و از مَرکب لجاجت و عناد فرود آیند، «ما آنها را بخشیدیم و به موسى برترى و حکومت آشکارى دادیم» (فَعَفَوْنا عَنْ ذلِکَ وَ آتَیْنا مُوسى سُلْطاناً مُبیناً) و بساط رسواى سامرى و گوساله پرستان را برچیدیم، اما این سبب نشد که آنها دست از لجاجت خود بردارند.

* * *

لذا در آیه بعد مى افزاید: آنها از خواب غفلت بیدار نشدند و از مَرکب غرور پائین نیامدند، به همین جهت خداوند کوه طور را بر بالاى سر آنها به حرکت
در آورد، و در همان حال از آنها پیمان گرفت که به عنوان توبه از گناهان خود از در بیت المقدس با خضوع و خشوع وارد شوند، و نیز به آنها تأکید کرد که در روز شنبه دست از کسب و کار بکشند و راه تعدّى و تجاوز را پیش نگیرند و از ماهیان دریا که در آن روز صیدش حرام بود استفاده نکنند و در این موارد پیمان شدید از آنان گرفت، اما آنها به هیچ یک از این پیمان هاى مؤکّد وفا نکردند!(2)

مى فرماید: «ما کوه طور را بر فراز آنها برافراشتیم و در همان حال از آنها پیمان گرفتیم و به آنها گفتیم: از در (بیت المقدس) با خضوع وارد شوید و به آنها گفتیم: در روز شنبه تعدّى نکنید و از آنها پیمان محکمى گرفتیم» (وَ رَفَعْنا فَوْقَهُمُ الطُّورَ بِمیثاقِهِمْ وَ قُلْنا لَهُمُ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُلْنا لَهُمْ لا تَعْدُوا فِی السَّبْتِ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ میثاقاً غَلیظاً).

اکنون بنگرید:

این جمعیت با این سوابق تاریک، آیا مى توانند در این تقاضائى که از تو دارند صادق و راستگو باشند؟!

اگر آنها راست مى گویند، چرا طبق صراحت کتب آسمانى خود درباره نشانه هاى آخرین پیامبر عمل نمى کنند؟

و چرا این همه نشانه هاى روشن تو را نادیده مى گیرند؟

در اینجا ذکر دو نکته لازم به نظر مى رسد:

نخست این که اگر گفته شود: این اعمال مربوط به پیشینیان یهود بوده است چه ارتباطى به یهودیان معاصر پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) دارد که این گونه مورد خطاب واقع شده اند؟

در پاسخ باید گفت: آنها هیچ گاه نسبت به اعمال نیاکان خود معترض نبودند، بلکه نسبت به آن نظر موافق نشان مى دادند، و لذا همگى در یک صف قرار گرفتند.

دیگر این که: آنچه در شأن نزول آیات فوق آمده که یهودیان مدّعى بودند «تورات» یک جا نازل شده است، مطلب مسلّمى نیست، شاید چیزى که باعث این توهّم شده، این است که: فرمان هاى دهگانه (وصایاى عشر) یک جا بر موسى در اَلْواحى نازل شد، و اما در مورد سایر دستورهاى «تورات» دلیلى بر این که یک جا نازل شده باشد در دست نداریم.

* * *

1 ـ «مجمع البیان»، جلد 3، صفحه 228، ذیل آیه مورد بحث، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بیروت، طبع اول، 1415 هـ ق ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحه 77 ـ تفسیر «صافى»، جلد 1، صفحه 516، مکتبة الصدر تهران، طبع دوم، 1416 هـ ق ـ «جامع البیان»، جلد 7، صفحه 348، دار الفکر بیروت، 1415 هـ ق ـ«درّ المنثور»، جلد 3، صفحه 29، دار المعرفة، مطبعة الفتح جدّة، طبع اول، 1365 هـ ق.

2 ـ درباره معنى قرار گرفتن کوه طور بالاى سر یهود و این که آیا این موضوع بر اثر زلزله اى بوده یا عامل دیگر و همچنین راجع به گوساله پرستى و قسمت هاى دیگرى از سوابق سوء یهود، در جلد اول این تفسیر، ذیل آیات 63 به بعد سوره «بقره» بحث کرده ایم.

.......................

تفسیر نمونه