شرح آیه 18 سوره مبارکه المائده

18- وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَىٰ نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ ۚ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُم بِذُنُوبِكُم ۖ بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ ۚ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاءُ ۚ وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا ۖ وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ

18- یهود و نصارى گفتند: «ما، فرزندان خدا و دوستان (خاصِّ) او هستیم.» بگو: «پس چرا شما را در برابر گناهانتان مجازات مى کند؟! بلکه شما هم انسانى هستیداز مخلوقات او; هر کس را بخواهد (و شایسته ببیند)، مى بخشد; و هر کس را بخواهد (و سزاوار باشد)، مجازات مى کند; و حکومت آسمانها و زمین و آنچه در میان آنهاست، از آن اوست; و بازگشت (همه)، به سوى اوست.»

ادعاهاى بى اساس اهل کتاب

در تکمیل بحث هاى گذشته درباره یهود و نصارى، در این آیه، به یکى از ادعاهاى بى اساس و امتیازات موهومى که آنها داشتند اشاره کرده، مى گوید: «یهود و نصارى گفتند: ما فرزندان خدا و دوستان او هستیم»! (وَ قالَتِ الْیَهُودُ وَ النَّصارى نَحْنُ أَبْناءُ اللّهِ وَ أَحِبّاؤُهُ)!

این تنها امتیاز موهومى نیست که آنها براى خود قائل شدند، و در این آیه به آن اشاره شده، بلکه در قرآن بارها به این گونه ادعاهاى آنان اشاره شده است.

در آیه 111 سوره «بقره» ادعاى آنها درباره این که غیر از آنان کسى داخل بهشت نمى شود و بهشت مخصوص یهود و نصارى است را بیان کرده و ابطال مى نماید.

در آیه 80 سوره «بقره» ادعاى یهود دائر بر این که آتش دوزخ جز ایام معدودى به آنان نمى رسد ذکر نموده و آنها را سرزنش مى کند.

و در آیه فوق به ادعاى موهوم فرزندى خدا و دوستى خاص او اشاره شده است.

شک نیست که آنها خود را حقیقتاً فرزند خدا نمى دانستند، تنها مسیحیان، عیسى(علیه السلام) را فرزند حقیقى خدا مى دانند و به آن تصریح مى کنند.(1)

ولى منظورشان از انتخاب این نام و عنوان، براى خود این بوده که بگویند رابطه خاصى با خدا دارند و گویا هر کس در نژاد آنها و یا جزء جمعیت آنها مى شد، بدون این که اعمال صالحى انجام داده باشد، خود به خود، از دوستان و گروه فرزندان خدا مى شد!(2)

اما مى دانیم قرآن با تمام این امتیازات موهوم مبارزه مى کند و امتیاز هر انسانى را تنها در ایمان، عمل صالح و پرهیزگارى او مى شمرد، لذا در آیه فوق، براى ابطال این ادعا چنین مى گوید: «بگو: پس چرا شما را در مقابل گناهانتان مجازات مى کند»؟ (قُلْ فَلِمَ یُعَذِّبُکُمْ بِذُنُوبِکُمْ).

یعنى شما خودتان اعتراف دارید که لااقل مدتى کوتاه مجازات خواهید شد، این مجازات نشانه آن است که: ادعاى ارتباط فوق العاده شما با خدا ـ که خود را دوستان، بلکه فرزندان خدا مى شمارید ـ ادعائى است بى اساس.

به علاوه، تاریخ شما نشان مى دهد که گرفتار یک سلسله مجازات ها و کیفرهاى الهى در همین دنیا نیز شده اید، و این دلیل دیگرى بر بطلان ادعاى شما است.

آنگاه براى تأکید مطلب اضافه مى کند: «شما بشرى هستید از مخلوقات خدا، همانند سایر انسان ها» (بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ).

و این یک قانون عمومى است که: «خدا هر که را بخواهد (و شایسته ببیند) مى بخشد، و هر که را بخواهد (و مستحق ببیند) کیفر مى دهد» (یَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ).

از این گذشته، همه مخلوق خدا هستند و بنده و مملوک او، بنابراین نام فرزند خدا بر کسى گذاشتن منطقى نیست، مى فرماید: «مالکیت آسمان ها و زمین و آنچه بین این دو است از آنِ خدا است» (وَ لِلّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما).

و مى افزاید: «و سرانجام تمام مخلوقات به سوى او باز مى گردند» (وَ إِلَیْهِ الْمَصیرُ).

در اینجا سؤالى پیش مى آید که: در کجا آمده که یهود و نصارى دعوى فرزندى خدا کردند؟ (هر چند فرزند در اینجا به معنى مجازى باشد نه معنى حقیقى).

در پاسخ این سؤال باید توجه داشت: در «اناجیل» کنونى، این تعبیر مکرّر دیده مى شود، از جمله در «انجیل یوحنا»، باب 8، جمله 41 به بعد، از زبان عیسى خطاب به یهود مى خوانیم: «شما کارهاى پدر خود را مى کنید (یهودیان) به او گفتند: ما از زنا متولد نشده ایم یک پدر داریم که خدا است! عیسى ایشان را گفت: که اگر خدا پدر شما مى بود، مرا دوست مى داشتید».(3)

در روایات اسلامى نیز در حدیثى از «ابن عباس» مى خوانیم که: پیغمبر(صلى الله علیه وآله)جمعى از یهود را به دین اسلام دعوت کرد و آنها را از مجازات خدا بیم داد، گفتند: چگونه ما را از کیفر خدا مى ترسانى در حالى که ما فرزندان خدا و دوست هاى او هستیم!(4)

در تفسیر «مجمع البیان» در ذیل آیه مورد بحث، نیز حدیثى شبیه حدیث فوق نقل شده که: جمعى از یهود در برابر تهدید پیامبر(صلى الله علیه وآله) به مجازات الهى گفتند: ما را تهدید مکن! زیرا ما فرزندان خدا و دوستان او هستیم، اگر خشم بر ما کند، همانند خشمى است که انسان نسبت به فرزند خود دارد یعنى به زودى این خشم فرو مى نشیند!(5)

* * *

1 ـ منابع مسیحیت مى گوید: «لفظ پسر خدا یکى از القاب منجى و فادى ما است که بر شخص دیگرى اطلاق نمى شود، مگر در جائى که از قرائن معلوم شود که قصد، از پسر حقیقى خدا نیست» (قاموس کتاب مقدس، صفحه 345).

2 ـ اخیراً گروهى در محیط ما شروع به یک نوع تبلیغات مسیحى گرى کرده بودند، و نام خود را «گروه فرزند خدا»! گذاشته بودند.

3 ـ «شما اعمال پدر خود خود را به جا مى آورید * بدو گفتند که ما از زنا زائیده نشده ایم * یک پدر داریم که خدا باشد * عیسى، به ایشان گفت: اگر خدا پدر شما مى بود مرا دوست مى داشتید».

4 ـ تفسیر «کبیر فخر رازى»، جلد 11، صفحه 192، دار الکتب العلمیه تهران، طبع دوم.

5 ـ «مجمع البیان»، جلد 3، صفحه 304، ذیل آیه مورد بحث، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات بیروت، طبع اول، 1415 هـ ق.

........................

تفسیر نمونه