آیت الله حاج آقا حسین محقق خوانساری بعد از عمری تلاش در راه اعتلای معارف و حقایق تشیع، سرانجام در اول رجب سال ۱۰۹۹ و یا ۱۰۹۸ هجری قمری در سن هشتاد و دو سالگی از دنیا رفت. پیکر مطهرش بعد از تشییع با عظمتی در قبرستان تخت فولاد اصفهان نزدیک قبر بابا رکن الدین دفن گردید و شاه سلیمان صفوی دستور داد قبهای بر مرقدش بنا کردند.
آقا جمال‌الدین وآقا رضی‌الدین، پسران وی نیز در آنجا مدفون هستند و به تکیه آقا حسین خوانساری معروف شده‌است.
آقا حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری، معروف به محقق خوانساری عالمی عامل، فقیهی کامل، محدثی فاضل، اصولی، رجالی، حکیم و متکلم قرن یازده است. این شخصیت برجستهی جهان اسلام جامع معقول و منقول بود و به علامه، فَریدُ الدَّهر، استادُ الحُکماءِ و المُتِکلِّمین و مربی الفُقها و المحدثین مشهور است. ایشان در هر یک از دروس معقول و منقول تدریس میکرد، به همین جهت به استاد الکُلِّ فی الکُلّ معروف بود. محقق خوانساری در نوجوانی جهت تحصیل به اصفهان عزیمت نمود و در حلقهی درس اساتید زمان همچون: میرفندرسکی، علامه محمدتقی مجلسی اول و محقق سبزواری قرار گرفت. وی در اندک زمانی به مقام بالای علمی دست یافت و علمش بر همگان مسلّم گردید. از آن پس به تدریس پرداخت وشاگردان کم نظیری همانند سید نعمت اللَّه جزایری، شیخ جعفر قاضی، ملامیرزا شیروانی و آقاجمال خوانساری (فرزندش) راپرورش داد. همچنین ترجمهی صحیفهی سجادیه، الجبر و الاختیار، حاشیهی الهیّات شفا و… از آثار این عالم فرهیخته میباشند. محقق خوانساری سرانجام در هشتاد و دو سالگی در اصفهان به دیدار معبود شتافت و درقبرستان تخت فولاد به خاک سپرده شد. به دستور شاه سلیمانِ صفوی، قُبّهای عالی بر مرقد او بنا کردند که زیارتگاه دوستداران میباشد.
http://www.rasekhoon.net/calender/show-2239.aspx
آشنایی با تکیه خوانساری؛ قبه‌العلمای تخت فولاد
۱۶ فروردین ۱۳۹۱ ساعت ۱۰:۱۶
تکیه خوانساری تخت فولاد اصفهان به دلیل وجود مقبره آقاحسین خوانساری، صاحب کتاب «مشارق‌الشموس» به این نام معروف شده است. این تکیه، مدفن بسیاری از بزرگان علم ایران در عهد صفوی است و به همین دلیل به آن لقب «قبه‌العلما» داده‌اند.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، تکیه خوانساری در گورستان تاریخی تخت فولاد اصفهان، یکی از آثار تاریخی به جای مانده از عهد پایانی صفوی قرار دارد که به دلیل کثرت عالمان مدفون در آن، به این تکیه لقب «قبه‌العلما» داده‌اند.
بیشتر علمای مدفون در این تکیه، از شخصیت‌های علمی بزرگ و معروف شهر و استان اصفهانند. به عنوان مثال، این تکیه مدفن آقاحسین خوانساری و فرزندش جمال است که هر دو از دانشمندان عصر صفوی بودند. پس از مرگ آقاحسین خوانساری، شاه سلیمان صفوی دستور داد بقعه‌ای برای وی بنا کنند که اکنون به تکیه خوانساری معروف شده است. این بنا، یکی از زیباترین و نفیس‌ترین نمونه‌های معماری و هنری دوران شاه سلیمان صفوی محسوب می‌شود.
در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین بزرگان و چهره‌های علمی مدفون در این تکیه و آثار آنان می‌پردازیم.
آقاحسین خوانساری
آقاحسین خوانساری، مشهور به «استاد الکل فی‌الکل» و «محقق خوانساری» دانشمند، فقیه و فیلسوف بزرگ شیعه عصر صفوی است که به دلیل کسب علم از محضر جمع کثیری از استادان زمان خود از جمله میرفندرسکی، میرداماد و علامه محمدتقی مجلسی، به وی لقب «تلمیذ البشر» داده بودند.
وی برای نشر اسلام علاوه بر حدیث و فقه، یادگیری فلسفه و حکمت را لازم می‌دانست. آقا حسین در فلسفه پیرو میرداماد، میرفندرسکی، مولی حیدر خوانساری و شیخ بهاءالدین عاملی بود.
آقا میرمحمد صالح خاتون‌آبادی، سیدحسین خلیفه‌سلطان، آخوند مسیحای کاشانی و علامه محمدباقر مجلسی، برخی از مهم‌ترین شاگردان این فیلسوف بزرگ عصر صفوی‌اند.
آقاحسین خوانساری در کلام، فقه، فلسفه و اصول تبحر داشت و از سرامدان مذهبی و علمی دوران خود بود و علاوه بر این، به زبان عربی و فارسی شعر می‌سرود. وی نویسنده‌ای پرکار بود و آثار ارزشمند فراوانی در فلسفه، فقه و اصول و دیگر علوم از او به جای مانده که برخی از مهم‌ترین آنها بدین قرارند:
- مشارق الشموس (در شرح کتاب «الدروس» شهید اول)
- حاشیه بر الهیات شفای ابن‌سینا
- حاشیه بر شرح تجرید
- ترجمه صحیفه سجادیه
- اجوبه المسائل
- حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون
- رساله در خمس
آقاجمال‌الدین محمد خوانساری
وی فرزند آقاحسین خوانساری و معروف به آقاجمال بود. مقام علمی این محدث، متکلم و فقیه اصولی و جامع علوم معقول و منقول را بسیار ستوده‌اند و به وی لقب «جمال‌المحققین» داده‌اند.
تاریخ‌نگاران از او به عنوان دانشمندی نامدار که دارای احاطه علمی کم‌نظیر و حسن سلیقه و اندیشه‌های ناب بود یاد کرده و وی را سبب خیرات و برکات بسیاری بر جهان تشیع در عصر خویش دانسته‌اند و معتقدند حوزه علمیه اصفهان توسط او رونق گرفت.
آقا جمال با پادشاهان عصر خویش ارتباط داشت و برای از بین بردن فساد، با حکومت وقت از نزدیک همکاری میکرد و آنان را در موارد لازم از منکر باز می‌داشت و به معروف رهنمون می‌شد. وی کتاب‌های مورد نیاز جامعه شیعه را به درخواست سلاطین و کارگزاران صفویه ترجمه یا تالیف میکرد.
آقاجمال از محضر بزرگانی مانند محقق سبزواری بهره برد. وی معاصر علامه مجلسی بود و با وی رقابت علمی نیز داشت و پس از وفات علامه مجلسی بر پیکر او نماز گذارد.
آقاجمال در بیشتر رشته‌‌های دوران خود از جمله فقه، اصول، فلسفه، تفسیر، علوم ریاضی، شعر و ادب، عقاید و کلام تسلط وافر داشت و در این زمینه‌ها صاحب آثار بسیاری بود که برخی از آنها عبارتند:
- ترجمه و شرح «غررالحکم و دررالکلم»
- حاشیه بر شرح لمعه
- ترجمه «مفتاح‌الفلاح» شیخ بهایی
- حاشیه شرح اشارات
- مبدا و معاد: در اصول دین و اعتقادات
- جبر و اختیار
- حاشیه بر طبیعیات شفای ابن سینا
- ترجمه و شرح دعای صباح
- ترجمه قرآن کریم
ملامحمد باقر فشارکی
وی از فقها و مراجع تقلید بزرگ عصر صفوی در اصفهان بود که در ترویج احکام دین و احادیث ایمه اطهار(ع) تلاش بسیاری کرد.
شهرت این دانشمند به خاطر آثار مهم اوست. از وی حدود سی جلد کتاب مهم و ارزشمند در علوم مختلف به جای مانده است که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند:
- عنوان الکلام (شرح دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان)
- ذخیرة العباد
- تنزیه المومنین
- آداب الشریعه (آداب و دستورات زندگی)
- رساله معرفت
- اربعین ( در شرح چهل حدیث)
- ذخیرة المعاد (در اصول دین)
ملاحسینعلی تویسرکانی
وی مجتهد و محقق بزرگ عصر صفوی و از علمای مشهور اصفهان و استاد بزرگان بسیاری از جمله آخوند ملامحمد کاشانی و میرزا عبدالغفار تویسرکانی بود.
«کشف الاسرار» در یازده جلد و «فقه استدلالی» از مهم‌ترین آثار تویسرکانی‌‌اند. برخی از دیگر آثار مهم او عبارتند:
- نجات المومنین (در اصول دین و اخلاق)
- رساله علمیه
- فصل الخطاب (۲جلدی، در اصول فقه)
- المقاصد العالیه (۲ جلدی، حاشیه بر «قوانین الاصول»)
- الرّد علی بعض الاخباریه
سیدمحمد شفیع جزایری شوشتری
این فقیه و رجال‌شناس بزرگ، پس از تحصیلات مقدماتی در شوشتر، به اصفهان رفت و نزد بزرگانی مانند محمد ابراهیم کلباسی کسب علم کرد و سرانجام از وی اجازه اجتهاد گرفت.
برخی از مهم‌ترین آثار او عبارتند:
- «کشف الریاض» در چهار جلد (حاشیه بر کتاب «ریاض المسایل» سیدعلی طباطبایی)
- حاشیه بر کتاب «نقد الرجال» اثر میر مصطفی تفرشی
- رساله‌ای در منجزات مریض
تکیه خوانساری همچنین مدفن بزرگان دیگری است که از آن جمله‌اند:
- میرسید علی طباطبایی بروجردی: صاحب آثار بزرگی مانند
«اصول الفقه»، شرح «هدایه» شیخ حر عاملی
- میرزا حیدرعلی مجلسی: محدث و رجالی بزرگ عصر زندیه و اوایل قاجار و صاحب آثار ارزشمندی مانند «تذکره الانساب» و «منتخب اللولوه»
- میرزا حسنعلی مجلسی: فقیه در علوم حدیث، ادبیات عرب و تاریخ
- ملامحمد مسیح کاشانی (ادیب و مترجم «ارشاد» شیخ مفید با عنوان «تحفه سلیمانیه»)
http://www.ibna.ir/vdcfmmdyew6dmya.igiw.html
آیت الله محقق حاج آقا حسین خوانساری
فقیه، حکیم و فیلسوف بزرگ آیت الله حاج آقا حسین خوانساری مشهور به محقق خوانساری و استاد الکل فی الکل، در سال ۱۰۱۶ هجری قمری در شهر خوانسار به دنیا آمد. پدرش آیت الله جمال الدین محمد خوانساری از علمای معروف زمان خود بود.
مقام علمی
آقا حسین خوانساری از کودکی مشغول تحصیل در علوم دینی شد و برای استفاده از اساتید معروف به اصفهان مهاجرت کرد. در ابتدا ایشان بیشتر به علوم عقلی و فلسفه پرداخت ولی در ادامه به فقه و اصول نیز روی آورد. از خصوصیات علمی ایشان چنانچه نقل شده است این بوده که محقق خوانساری عالمی تیز هوش، نکته سنج، با حضور ذهن و سرعت انتقال بالا بوده است و در تدریس بدون مقدمه سخن میگفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمیگرفت.
مقام علمی ایشان به قدری است که میرزا عبدالله تبریزی اصفهانی اینگونه دربارهاش آورده است: «او فاضل علامه و عالم فهامه و استاد استادان عصر خود بود، فضائل او به شمار نمیآید. فضلای زمان و علمای اعیان در علوم عقلی و اصول و فقه، شاگرد او بودند. او یگانه عصر و یکتای زمان خویش بود، دیده روزگار کسی را ندیده که همپای او باشد. او به بالاترین مراتب کمال رسیده، و برای همه اهل علم، امین و پشتیبان خوبی و برای ارباب فضل و حلم، دژی نیرومند بود.»
مرحوم محقق خوانساری از علمای بزرگی کسب فیض کرده است از آن جمله: علامه محمد تقی مجلسی، محمد باقر میرداماد، ملا حیدر خوانساری، سید حسین خلیفه سلطان، ملا محمد باقر سبزواری، میر فندرسکی، میرزا رفیعای نائینی و دیگر بزرگان.
آثار و شاگردان
مرحوم خوانساری از ابتدای تحصیل همواره به تدریس نیز مشغول بود. و با وجود اساتید معروفی همچون شیخ بهایی، مقدس اردبیلی و محمد تقی مجلسی، ولی ایشان نیز مجلس درس مهمی داشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله آن شاگردان عبارتند از:
میرمحمد صالح خاتون آبادی، ، میرزا محمد مدقق شیروانی، سید نعمت الله جزایری، آقا جمال خوانساری فرزند محقق، ملا علی رضا تجلی شیرازی، آقا رضی خوانساری فرزند محقق، آخوند مسیحای کاشانی، محمد شفیع خراسانی، ملا حسن گیلانی، علامه محمد باقر مجلسی، میر عبدالحسین خاتون آبادی، رفیع الین محمد بن حکیم یزدی، شیخ ابوطالب زاهدی گیلانی، طائف گلپایگانی، میرزا عبدالله افندی و بسیاری از بزرگان دیگر.
اما حاج آقا حسین خوانساری در زمینه تالیف نیز بسیار پرکار بودهاند و گرچه ایشان در علم فلسفه مشهور بوده است ولی در فقه و اصول و دیگر علوم نیز تالیفاتی داشتهاند که برخی از آنها عبارتند از:
مشارق الشموس، ، اجوبه المسائل، رساله در خمس، حل شک فی کون بعض اهل البلد کافرا و اکثرهم مسلمون، ترجمه الصحیفه السجادیه، ترجمه القرآن، تفسیر سوره الفاتحه، تاریخ وفیات العلما، الجبر و الاختیار، شرح کافیه ابن حاجب، شرح هیئت فارسی قوشچی، حاشیه اولی برشفای ابن سینا، حاشیه بر اشارات شیخ الرئیس، رساله در شبهه طفره، رساله ایمان و کفر، جواب پرسش های شاگردش میرزا محمد شیروانی، رساله در نفی وجوب مقدمه واجب.
روش محقق در اداره مدرسه
مرحوم حاج آقا حسین خوانساری وقتی سرپرستی مدرسه خوانساریها را در دست گرفت موازینی در اداره امور قرار داد که برخی از آنها عبارتند از: تهذیب نفس که طلاب در کنار تحصیل علم و دانش، در امور اخلاقی و معنوی نیز به طور جد و مستمر کار میکردند. از دیگر شرایط مدرسه ایشان جامعیت علمی بود که فلسفه، کلام، فقه، هیأت و ریاضیات تدریس می‌شد.
از دیگر اموری که مرحوم محقق خوانساری در مدرسه نسبت به طلاب محصل اجرا میکرد این بود که همیشه طلاب به پیش مطالعه توصیه میشدند به طوری که به طلاب و شاگردان پیشنهاد میکرد که قبل از حضور در درس، به پیش مطالعه بپردازند. دیگر اینکه حاج آقا حسین همواره میکوشید طلاب و محصلین به به مرتبه اجتهاد علمی برسند. همچنین ایشان بر نظارت بر یادگیری افراد خیلی مصر بود. دیگر اینکه به به طلاب فرصت داده می‌شد سؤالات را بپرسند و دریافتهای خود را با استاد در میان بگذارند و شاگردان حق نقد سخن استاد را نیز داشتند.
از ویژگی‌های مدرسه خوانساریها، همراهی با زمان و حضور در عرصههای گوناگون اجتماعی بود. درس و بحث در این مدرسه مقدمه برای شناخت اسلام و دفاع از دین و خدمت به جامعه بود.
وفات
آیت الله حاج آقا حسین محقق خوانساری بعد از عمری تلاش در راه اعتلای معارف و حقایق تشیع، سرانجام در اول رجب سال ۱۰۹۹ و یا ۱۰۹۸ هجری قمری در سن هشتاد و دو سالگی از دنیا رفت. پیکر مطهرش بعد از تشییع با عظمتی در قبرستان تخت فولاد اصفهان دفن گردید و شاه سلیمان صفوی دستور داد قبهای بر مرقدش بنا کردند.
منابع
ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، عبداللّه افندی اصفهانی، قم، خیّام
فقهای نامدار شیعه، عبدالرحیم عقیقی، قم، کتابخانه آیت الله نجفی
روضات الجنات، محمدباقر خوانساری، قم، اسماعیلیان
دائرة المعارف تشیع
