وقال(عليه السلام) وَقَدْ لَقِيَهُ عِنْدَ مَسِيرِهِ إِلَى الشَّامِ دَهَاقِينُ الاَْنْبَارِ، فَتَرَجَّلُوا لَهُ وَاشْتَدُّوا بَيْنَ يَدَيْهِ. مَا هَذَا الَّذِي صَنَعْتُمُوهُ؟ فَقَالُوا: خُلُقٌ مِنَّا نُعَظِّمُ بِهِ أُمَرَاءَنَا، فَقَالَ: وَاللَّهِ مَا يَنْـتَفِعُ بِهَـذَا أُمَـرَاؤُكُمْ! وَإِنَّكُمْ لَتَشُقُّونَ عَلى أَنْفُسِـكُمْ فِي دُنْيـَاكُمْ، وَتَشْقَوْنَ بِهِ فِي آخِرَتِكُمْ. وَمَا أَخْسَرَ الْمَشَقَّةَ وَرَاءَهَا الْعِقَابُ، وَأَرْبَحَ الدَّعَةَ مَعَهَا الاَْمَانُ مِنَ النَّارِ.

اين سخن را امام(عليه السلام) زمانى بيان فرمود كه در مسير حركتش به شام كشاورزان و دهبانان شهر «انبار» با او ملاقات كردند (و به عنوان احترام) از مركب پياده شده و با سرعت پيش روى او حركت كردند (و اين مراسمى را كه نشانه خضوع فوق العاده در برابر امراى ستمگر بود انجام دادند). امام(عليه السلام) فرمود: «اين چه كارى بود كه كرديد؟» عرض كردند: اين رسوم و آدابى است كه ما اميران خود را با آن بزرگ مى داريم. امام(عليه السلام) فرمود: به خدا سوگند زمامداران شما از اين عمل بهره اى نمى برند و شما با اين كار در دنيا مشقت زياد بر خود هموار مى سازيد و در قيامت بدبخت مى شويد. چه زيان بار است مشقتى كه به دنبال آن عقاب الهى باشد و چه پرسود است آرامشى كه با آن امان از آتش دوزخ فراهم گردد.

شرح و تفسير

تشريفات زشت و زيان آور «اين سخن را امام زمانى بيان فرمود كه در مسير حركتش به شام كشاورزان و دهبانان شهر انبار با او ملاقات كردند (و به عنوان احترام به امام) از مركب پياده شده و با سرعت پيش روى او حركت كردند (و اين مراسم را كه نشانه خضوع فوق العاده در برابر امراى ستمگر بود انجام دادند) امام(عليه السلام)فرمود: اين چه كارى بود كه كرديد؟»; (وَقَالَ(عليه السلام): وَقَدْ لَقِيَهُ عِنْدَ مَسِيرِهِ إِلَى الشَّامِ دَهَاقِينُ الاَْنْبَارِ، فَتَرَجَّلُوا لَهُ وَاشْتَدُّوا بَيْنَ يَدَيْهِ، فَقَالَ: مَا هَذَا الَّذِي صَنَعْتُمُوهُ). «عرض كردند اين رسوم و آدابى است كه ما اميران خود را با آن بزرگ مى داريم»; (فَقَالُوا: خُلُقٌ مِنَّا نُعَظِّمُ بِهِ أُمَرَاءَنَا). «امام(عليه السلام) فرمود: به خدا سوگند زمامداران شما از اين عمل بهره اى نمى برند و شما با اين كار در دنيا مشقت بر خود هموار مى سازيد و در قيامت بدبخت مى شويد»; (فَقَالَ: وَاللَّهِ مَا يَنْتَفِعُ بِهَذَا أُمَرَاؤُكُمْ! وَإِنَّكُمْ لَتَشُقُّونَ عَلى أَنْفُسِكُمْ فِي دُنْيَاكُمْ، وَتَشْقَوْنَ بِهِ فِى آخِرَتِكُمْ). سپس افزود: «چه زيان بار است مشقتى كه به دنبال آن عقاب الهى باشد و چه پرسود است آرامشى كه با آن امان از آتش دوزخ فراهم گردد»; (وَ مَا أَخْسَرَ الْمَشَقَّةَ وَرَاءَهَا الْعِقَابُ، وَأَرْبَحَ الدَّعَةَ مَعَهَا الاَْمَانُ مِنَ النَّارِ). «تَشُقُّونَ» از ماده «شقاء» به معناى مشقت و «تَشْقَوْنَ» از ماده شقاوت به معناى بدبختى است و «دَعَة» همان آرامش است در كتاب صفين بعد از اين جمله چنين آمده كه امام(عليه السلام) فرمود: «اين كار را ديگر تكرار نكنيد; فَلا تَعُودُوا لَهُ». در زمان هاى گذشته معمول بوده ـ و هم اكنون نيز در بعضى از نقاط جهان معمول است ـ كه اهل يك كشور يا اهل يك شهر براى تعظيم امرا و سلاطين اعمالى انجام مى دادند كه نشانه نهايت ذلت بود. آنها نيز از اين رفتار خشنود مى شدند،چراكه علاقه داشتندهمواره شهروندانشان خود راذليلوخوار وبى مقدار در برابر آنها بدانند تا فكر قيام در مغزشان خطور نكند و سلطه آنان باقى بماند. ولى اسلام كه به انسان ها شخصيت داده و آدمى را مسجود فرشتگان و اشرف مخلوقات مى داند و جهان را مسخر او مى شمرد، اجازه نمى دهد افراد با ايمان براى بزرگداشت امرا تن به كارهاى ذليلانه بدهند. به يقين اگر به جاى على(عليه السلام)معاويه بود آنها را به اين كار تشويق مى كرد ولى امام به آنها هشدار داد و به سه دليل آنان را بر حذر داشت. نخست اين كه امرا هيچ گونه نفع عاقلانه اى از اين كار نمى برند، بلكه ممكن است باعث غرور و كبر آنها شود و شخصيت خود را گم كنند. ديگر اين كه زحمت فوق العاده اى بر دوش توده هاى مردم مى افتد و گاه ممكن است در چنين شرايطى افرادى ضعيف زير دست و پا بمانند. سوم اين كه اين عمل ناصالح مايه گرفتارى در آخرت مى شود، زيرا نوعى شرك محسوب مى شود. به عكس، اگر آنها به احترامات معقول قناعت كنند و به جاى اين مشقت، آرامش را براى خود بپذيرند، آرامشى كه امان از آتش دوزخ را نيز به همراه دارد، هم امرا گرفتار كبر و غرور نمى شوند و هم مردم مشقت توأم با ذلت را نمى بينند و هم در آخرت سربلند خواهند بود. قابل توجه است كه در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: روزى امير مؤمنان به سراغ اصحابش آمد در حالى كه بر مركب سوار بود. گروهى پشت سر حضرت به راه افتادند. امام نگاهى به آنها كرد و فرمود: با من كارى داريد؟ عرض كردند: نه يا اميرالمؤمنين ولى دوست داريم همراه تو راه برويم. امام به آنها فرمود: «انْصَرِفُوا فَإِنَّ مَشْيَ الْمَاشِي مَعَ الرَّاكِبِ مَفْسَدَةٌ لِلرَّاكِبِ وَمَذَلَّةٌ لِلْمَاشِي; برگرديد، زيرا راه رفتن پياده در كنار سوار موجب مفسده (غرور و خودبرتربينى) براى شخص سوار و سبب ذلت براى پياده است». سپس امام صادق(عليه السلام) افزود: دفعه ديگرى باز امام سوار بود و جمعى پشت سر او پياده به راه افتادند. امام(عليه السلام)فرمود: «انْصَرِفُوا فَإِنَّ خَفْقَ النِّعَالِ خَلْفَ أَعْقَابِ الرِّجَالِ مَفْسَدَةٌ لِقُلُوبِ النَّوْكَى; بازگرديد، زيرا صداى كفش ها پشت سر انسان ها موجب فساد دل هاى احمقان مى شود (نوكى جمع أنوَك بر وزن أحمق و به معناى احمق است». بايد توجه داشت كه هدف از اين سخنان اين نيست كه مردم، بزرگان را احترام نكنند، بلكه منظور اين است كه احتراماتى كه نسبت به شاهان و مانند آنها داشتند و نشانه ذلت و بدبختى احترام كنندگان بوده و مايه غرور و نخوت احترام شوندگان ترك شود. نكته روايت «نصر بن مزاحم» از آنچه «نصر بن مزاحم» در كتاب صفين آورده استفاده مى شود كه دهقان هاى شهر انبار علاوه بر اين كار اسب ها و غذاهاى خوب براى امام و لشكريان و علف بسيار براى مركب هاى آنها را به عنوان هديه آورده بودند و امام افزون بر اين كه مراسم ذلت بار آنها را تخطئه كرد افزود: اما اين چهارپايانى كه آورده ايد ما مى پذيريم; ولى به عنوان خراجتان قبول مى كنيم و غذاهايى را هم كه آورده ايد در صورتى مى پذيريم كه قيمت آن را از ما بگيريد. البته پذيرفتن هديه مسلمان نه تنها عيب نيست، بلكه سنتى است و حتى در روايات گفته شده كه از پذيرش هديه برادران مسلمان خوددارى نكنيد، ولى هدف امام اين بوده كه اين سنت نادرست را بشكند كه براى در امان ماندن از شر امرا براى آنان هدايايى مى بردند و روشن سازد كه حكومت اسلامى همچون حكومت سلاطين جبار نيست.