براى شناخت قرآن و بهره‏مندى بیش‏تر از آن باید مراحلى را طى كرد . مهم‏ترین مراحل این مسیر عبارت است از:

1 . آشنایى با اهداف قرآن و محورهاى اساسى آن

2 . آشنایى با ابزار و شرایط فهم قرآن

3 . رعایت آداب تلاوت قرآن

4 . رفع موانع فهم قرآن

1 . شناخت اجمالى قرآن

هدف این كتاب بزرگ هدایت و مخاطب آن «ناس‏» (همه انسان‏ها) است; چنان كه در سوره مباركه ابراهیم مى‏خوانیم: «الَر كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ» . محورهاى كلى آیات نهفته در این كتاب مقدس عبارت است از:

الف) یگانه‏شناسى و معرفى اسما و اوصاف خداوند تبارك و تعالى

ب) معادشناسى و معرفى حیات اخروى در مراحل و منازل مختلف مرگ، عالم بزرخ، قیامت كبرا و بهشت و جهنم.

حدود یك سوم از آیات قرآن كریم به این محور اختصاص یافته است . این امر اهمیت و نقش ویژه مباحث معادشناسى در فرآیند هدایت و سعادت را مى‏نمایاند.

ج) دعوت به تهذیب نفس و تطهیر باطن: این امر شرط رسیدن به هدایت، یعنى خروج از ظلمات به سوى نور و تقرب الى الله، به شمار مى‏آید.

د) قصص انبیا و اولیا: این بخش از آیات پیام‏ها و معارف فراوان دارد و دقت در آن‏ها انسان را با فراز و فرودهاى مسیر كمال و روش‏هاى پیروزى در این راه آشنا مى‏سازد.

هـ) سرگذشت جنگ‏ها و برخورد كفار با اهل ایمان.

و) آیات احكام:

در این بخش از آیات به كلیات احكام و وظایف عملى یك فرد مسلمان (عبادات، معاملات و اجتماعیات مثل نماز و روزه و خمس و جهاد و بیع و نكاح) اشاره شده است و تفصیل و جزئیات آن در سخنان پیامبر اكرم و ائمه اطهار(علیهم السلام) تبیین مى‏گردد.

2 . ابزار و شرایط استفاده از قرآن

براى برخوردارى از فهم و توان تفسیر قرآن، آگاهى از ادبیات عرب، طرح سؤال، تفكر و تدبر در آیات، توجه به آراى مفسران و از همه مهم‏تر طهارت دل و تهذیب نفس از آلودگى ضرورت دارد.

در این میان، طرح سؤال بهترین شیوه براى به دست آوردن ظرافت‏هاى آیات الاهى است . باید از چینش الفاظ آیات، انتخاب واژه‏ها و ترتیب آیات پرس و جو كنیم یا با طرح سؤال‏هاى كلى در جست و جوى پاسخ آن از قرآن برآییم; براى مثال در جست و جوى این باشیم كه خداوند چگونه شگردهاى شیطان را در قرآن بیان كرده است و با این نگاه در آیات الاهى تدبر كنیم.

بعد از طرح سؤال، مهم‏ترین مساله «بردبارى و حوصله‏» در پاسخ‏یابى است . نباید در یافتن پاسخ شتاب ورزید و بدون رعایت قواعد ادبى و لغوى و قرائن و شواهد چیزى را به قرآن نسبت داد; زیرا خطر تفسیر به راى همواره وجود دارد.

توجه به آرا و نظرهاى مفسران نیز بسیار مهم است; زیرا مى‏توانیم برداشت‏هاى خود را با آراى آن‏ها مقایسه كنیم و نقاط ضعف و قوت را دریابیم . «طهارت دل‏» اساسى‏ترین نقش را در فهم قرآن دارد; زیرا اندیشه ما تحت الشعاع آن قرار مى‏گیرد . قرآن خود از این حقیقت پرده برداشته و تصریح مى‏كند كه «لَّا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» . همان گونه كه از نظر شرع بدون طهارت دست زدن به خطوط قرآن ممنوع است، از جهت تكوینى نیز كسى كه طهارت و صفاى دل ندارد، به شناخت دقیق قرآن دست نمى‏یابد .

3 . رعایت آداب

انسان به عملى كه برایش لذت بخش باشد، اشتیاق دارد و از آن بیش‏تر بهره مى‏برد . رعایت آداب تلاوت قرآن موجب شیرینى و جذابیت‏بیش‏تر عمل مى‏گردد . بخشى از این آداب ظاهرى و بخشى معنوى است .

الف) تحصیل طهارت كه همان وضو گرفتن و مسواك زدن است . پیامبر گرامى اسلام مى‏فرماید: «نظفوا طریق القرآن قیل یا رسول الله و ما طریق القرآن قال افواهكم قیل بماذا؟ قال بالسواك‏» .

ب) پناه بردن به خدا از شر شیطان و برداشت‏هاى ناصواب; «فاذا قرات القرآن فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم‏» .

ج) جارى ساختن «بسم الله الرحمن الرحیم‏» بر زبان .

د) تعظیم و احترام: از جمله آدابى كه در استفاده از قرآن تاثیر دارد، عظیم شمردن قرآن است; به این معنا كه حساب ویژه‏اى را براى آن باز كرده، قرآن را نظیر كتاب‏هاى معمولى ندانیم . توجه به این حقیقت كه آیات و سوره‏ها سخن چه كسى است، حامل آن كیست، حافظ آن كیست، شارحان و مفسران آن كیانند، از عواملى است كه به بزرگداشت و تعظیم قرآن مى‏انجامد .

هـ) نظر تعلیم و تعلم داشتن: تلاوت قرآن ثواب‏هاى فراوان و پاداش‏هاى ارزشى دارد; ولى باید تعلیم و تعلم را نیز فراموش نكرد و با آن هدف به قرآن روى آورد .

و) حضور قلب و خشوع: چند لحظه تمركز در یاد خدا، رهاسازى خود از درگیرى‏هاى ذهنى و انتخاب زمان و مكان مناسب براى تلاوت قرآن در دستیابى به حضور قلب بسیار سودمند است .

ز) تفكر و تدبر در آیات .

ح) تطبیق آیات بر خود و جبران كمبودها و درمان دردها: براى مثال وقتى آیات ویژگى‏هاى اهل ایمان را تلاوت مى‏كنیم، باید به خود بیندیشیم و وضعیت‏خویش را با شاخص‏هاى قرآنى بسنجیم . از خداوند توفیق بیش‏تر بخواهیم و شاكر باشیم .

4 . موانع فهم قرآن

براساس روایات اهل بیت (ع)، امور زیر انسان را از فهم درست آیات الهى باز مى‏دارد:

الف) غررور علمى و خودبینى

ب) آراى باطل و عقاید نادرست

ج) گناهان و خصلت ناشایست

منبع: پرسمان س2 ش5