شرح آیه 34 سوره مبارکه اعراف
در این آیه، خداوند به یکى از قوانین آفرینش یعنى فنا و نیستى ملت ها، اشاره مى کند و بحث هاى مربوط به زندگى فرزندان آدم در روى زمین و سرانجام و سرنوشت گنهکاران که در آیات قبل گفته شد، با این بحث روشن تر مى شود.
نخست، مى فرماید: «براى هر امتى زمان و مدت معینى وجود دارد» (وَ لِکُلِّ أُمَّة أَجَلٌ).
و مى افزاید: «و به هنگامى که این اجل فرا رسد، نه لحظه اى تأخیر خواهند کرد و نه لحظه اى بر آن پیشى مى گیرند» (فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لایَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لایَسْتَقْدِمُونَ).
یعنى ملت هاى جهان همانند افراد، داراى مرگ و حیاتند، ملت هائى از صفحه زمین برچیده مى شوند، و به جاى آنها ملت هاى دیگرى قرار مى گیرند، قانون مرگ و حیات مخصوص افراد انسان نیست بلکه اقوام، جمعیت ها و جامعه ها را نیز در بر مى گیرد.
با این تفاوت که مرگ ملت ها غالباً بر اثر انحراف از مسیر حق و عدالت و روى آوردن به ظلم و ستم و غرق شدن در دریاى شهوات و فرو رفتن در امواج تجمل پرستى و تن پرورى مى باشد.
هنگامى که ملت هاى جهان در چنین مسیرهائى گام بگذارند، و از قوانین مسلّم آفرینش منحرف گردند، سرمایه هاى هستى خود را یکى پس از دیگرى از دست خواهند داد و سرانجام سقوط مى کنند.
بررسى فناى تمدن هائى همچون تمدن بابل، فراعنه مصر، قوم سبأ، کلدانیان، آشوریان، مسلمانان اندلس، و امثال آنها، این حقیقت را نشان مى دهد که: در لحظه فرا رسیدن فرمان نابودى که بر اثر اوج گرفتن فساد صادر شده بود، حتى ساعتى نتوانستند پایه هاى لرزان حکومت هاى خویش را نگاه دارند.
باید توجه داشت که «ساعة» در لغت به معنى کمترین وقت است، گاهى به معنى لحظه و گاهى به معنى مقدار کمى از زمان مى آید اگر چه امروز معنى معروف آن یک بیست و چهارم مدت شبانه روز است.
پاسخ به یک اشتباه
بعضى از مذاهب ساختگى که در قرون اخیر پیدا شده اند براى رسیدن به اهداف خود، لازم دیده اند قبل از هر چیز پایه هاى خاتمیت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) را
ـ به گمان خویش ـ متزلزل سازند.
لذا بعضى از آیات قرآن را که هیچ دلالتى بر هدف آنها ندارد به کمک تفسیر به رأى، و سفسطه، بر مقصود خود منطبق ساخته اند از جمله آیه مورد بحث است، آنها مى گویند: «قرآن گفته است هر امتى پایانى دارد و منظور از امت، مذهب است، بنابراین مذهب اسلام نیز باید پایانى داشته باشد»!
بهترین راه براى درک چگونگى این استدلال این است که معنى واقعى «امت» را در لغت، و سپس در قرآن مجید، مورد بررسى قرار دهیم.
از بررسى کتب لغت و همچنین موارد استعمال این کلمه در قرآن که بالغ بر 64 مورد مى شود چنین استفاده مى گردد: «امت» در اصل به معنى جمعیت و گروه است.
از این موارد، دو مورد، مفهوم زمان را مى رساند (هود، آیه 8 و یوسف، آیه 45) و دو مورد به معنى راه و رسم و آئین بت پرستان است (زخرف، آیات 22 و 23) که ربطى با دین و آئین هاى الهى ندارد.
اما مواردى که گروه و جمعیت را مى رساند، به عنوان نمونه در داستان موسى(علیه السلام) مى خوانیم: وَ لَمّا وَرَدَ ماءَ مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّةً مِنَ النّاسِ یَسْقُون: «هنگامى که به آبگاه شهر مدین رسید، جمعیتى را مشاهده کرد که (براى خود و چهارپایانشان) مشغول آب کشیدن هستند».(1)
و نیز در مورد امر به معروف و نهى از منکر مى خوانیم: وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ: «باید جمعیتى از شما باشند که دعوت به نیکى ها کنند».(2)
همچنین مى خوانیم: وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أَسْباطاً أُمَماً: «ما بنى اسرائیل را به دوازده قبیله و گروه تقسیم کردیم».(3)
و نیز در آیه اى دیگر آمده: وَ إِذْ قالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللّهُ مُهْلِکُهُمْ: «جمعیتى (از ساکنان شهر ایله از بنى اسرائیل) گفتند: چرا افراد گناهکارى را اندرز مى دهید که خداوند آنها را هلاک خواهد کرد...».(4)
از این آیات به خوبى روشن مى شود که «امت» به معنى جمعیت و گروه است، نه به معنى مذهب، و نه به معنى پیروان مذهب، و اگر مى بینیم که به پیروان مذهب، امت گفته مى شود، به خاطر آن است که آنها نیز براى خود گروهى هستند.
بنابراین، معنى آیه مورد بحث این است: هر جمعیت و گروهى، سرانجامى خواهند داشت، یعنى نه تنها تک تک مردم، عمرشان پایان مى پذیرد، بلکه ملت ها هم مى میرند و متلاشى مى شوند و منقرض مى گردند، اصولاً در هیچ مورد، امت، در معنى مذهب به کار نرفته است، و به این ترتیب آیه مورد بحث هیچ گونه ارتباطى به مسأله خاتمیت ندارد.
* * *
1 ـ قصص، آیه 23.
2 ـ آل عمران، آیه 104.
3 ـ اعراف، آیه 160.
4 ـ اعراف، آیه 164.
........................
تفسیر نمونه
