شرح آیه 37 سوره مبارکه اعراف

137وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الأَرْضِ وَمَغارِبَهَا الَّتی بارَکْنا فیها وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى عَلى بَنیإِسْرائیلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ماکانُوا یَعْرِشُونَ

ترجمه:

137 ـ و مشرق ها و مغرب هاى پربرکت زمین را به آن قوم به ضعف کشانده شده (زیر زنجیر ظلم و ستم)، واگذار کردیم; و وعده نیک پروردگارت بر بنى اسرائیل، به خاطر صبر و استقامتى که به خرج دادند، تحقق یافت; و آنچه فرعون و فرعونیان (از کاخ هاى مجلل) مى ساختند، و آنچه از باغ هاى داربست دار فراهم ساخته بودند، در هم کوبیدیم!

سرانجام دردناک قوم فرعون

پس از نابودى قوم فرعون و در هم شکستن قدرت آنها، بنى اسرائیل که سالیان دراز در زنجیر اسارت و بردگى به سر مى بردند، وارث سرزمین هاى پهناور آنها شدند، آیه فوق به همین معنى اشاره کرده، مى فرماید: «مشرق ها و مغرب هاى پر برکت زمین را به ارث در اختیار جمعیت مستضعف و استعمار شده قرار دادیم» (وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتی بارَکْنا فیها).

همان طور که سابقاً هم اشاره کرده ایم «ارث» در لغت به معنى مالى است که بدون تجارت و معامله از کسى به کسى مى رسد، اعم از این که از مردگان باشد یا از زندگان.

«یَسْتَضْعَفُون» از ماده «استضعاف» معادل کلمه «استعمار» است که در عصر و زمان ما به کار مى رود و مفهوم آن این است که: قومى ستم پیشه، جمعیتى را تضعیف کنند تا بتوانند از آنها در مسیر مقاصدشان بهره کشى نمایند.

منتها با کلمه «استعمار» این تفاوت را دارد، که «استعمار» ظاهرش به معنى آباد ساختن است و باطنش به معنى ویرانگرى، ولى «استضعاف» ظاهر و باطنش هر دو یکى است!

تعبیر به «کانُوا یَسْتَضْعَفُون» اشاره به این است که: فرعونیان به طور مداوم آنها را در ضعف و ناتوانى نگه مى داشتند، ضعف و ناتوانى فکرى، و اخلاقى و اقتصادى از هر نظر و در تمام جهات.

و تعبیر به مَشارِقَ الأَرْضِ وَ مَغارِبَها: «مشرق ها و مغرب هاى زمین» اشاره به سرزمین هاى وسیع و پهناورى است که در اختیار فرعونیان بود; زیرا سرزمین هاى کوچک، مشرق ها و مغرب هاى مختلف و به تعبیر دیگر افقهاى متعدد ندارد، اما یک سرزمین پهناور، حتماً اختلاف افق و مشرق ها و مغرب ها ـ به خاطر خاصیت کُرویت زمین ـ خواهد داشت، به همین دلیل است که ما این تعبیر را کنایه از وسعت سرزمین فراعنه گرفتیم.

و جمله «بارَکْنا فِیْها» اشاره به آبادى فوق العاده این منطقه، یعنى مصر و شام است، که هم در آن زمان، و هم در این زمان، از مناطق پر برکت دنیا محسوب مى شود، و به طورى که بعضى از مفسران نوشته اند در آن روز کشور فراعنه به قدرى وسعت داشت که سرزمین شامات را هم در بر مى گرفت.

بنابراین، منظور، حکومت بر تمام کره زمین نبوده است; زیرا این موضوع مسلماً بر خلاف تاریخ است، بلکه منظور، حکومت بنى اسرائیل بر سراسر سرزمین فراعنه مى باشد.

آنگاه مى فرماید: «وعده نیک پروردگار تو در زمینه پیروزى بنى اسرائیل ـ به خاطر صبر و استقامتى که نشان دادند ـ تحقق یافت» (وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى عَلى بَنیإِسْرائیلَ بِما صَبَرُوا).

و این همان وعده اى است که در آیات قبل (آیات 128 و 129 همین سوره) به آن اشاره شده است.

گر چه در این آیه، تنها از بنى اسرائیل و سرانجام استقامت آنها در برابر فرعونیان سخن به میان آمده ولى به طورى که از آیات دیگر قرآن استفاده مى شود، این موضوع اختصاص به قوم و ملتى ندارد، بلکه هر جمعیت مستضعفى به پا خیزند، براى آزادى خود از چنگال اسارت و استعمار کوشش کنند و در این راه استقامت و پایمردى نشان دهند، سرانجام پیروز خواهند شد، و سرزمین هائى که به وسیله ظالمان و ستمگران اشغال شده است آزاد مى گردد.

و در پایان آیه اضافه مى کند: «ما قصرهاى زیباى فرعون و فرعونیان و کاخ هاى مجلل و بناهاى پر زرق و برق و جالب آنها و همچنان باغات پرشکوهشان را نابود ساختیم» (وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ).

«صنع» آن چنان که «راغب» در کتاب «مفردات» گفته (غالباً) به معنى کارهاى جالب مى آید، و در آیه فوق به معنى معمارى هاى زیبا و چشمگیر عصر فرعونیان آمده است.

«یَعْرِشُونَ» در اصل، به معنى درختان و باغ هائى است که به وسیله نصب داربست ها برپا مى شوند و منظره زیبا و پرشکوهى دارند.

«دَمَّرْنا» از ماده «تدمیر» به معنى هلاک کردن و نابود ساختن است.

در اینجا این سؤال پیش مى آید که: نابودى این کاخ ها و آن باغ ها:

اوّلاً ـ با چه وسیله بوده؟

و ثانیاً ـ چه ضرورتى داشته است؟

در پاسخ مى گوئیم: بعید نیست زلزله ها و سیلاب هاى جدیدى این وضع را ایجاد کرده باشد و ضرورت آن از اینجا روشن مى شود که تمام فرعونیان در دریا غرق نشدند بلکه خود فرعون و جمعى از خاصان و لشکریان او که در تعقیب موسى(علیه السلام) بودند از میان رفتند، و مسلماً اگر قدرت مالى و اقتصادى باقى ماندگان که تعداد نفوس آنها در سراسر مصر بسیار زیاد بود بر جا مى ماند باز توانائى این را داشتند که بنى اسرائیل را در هم بکوبند و یا لااقل مزاحمت هاى بزرگى براى آنها فراهم سازند، اما تهى شدن دست آنها از این وسائل سبب شد که براى همیشه به طغیانگرى آنها خاتمه داده شود.

..........................

تفسیر نمونه