شرح آیات 80 لغایت 82 سوره مبارکه بقره

80- وَقَالُوا لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّامًا مَّعْدُودَةً ۚ قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِندَ اللَّهِ عَهْدًا فَلَن يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ ۖ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

81- بَلَىٰ مَن كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

82- وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ

80- و گفتند: «هرگز آتش دوزخ،جز چند روزى، به ما نخواهد رسید.» بگو: «آیا پیمانى از خدا گرفته اید؟! ـ که خداوند هرگز از پیمانش تخلّف نمى ورزد ـ یا چیزى را که نمى دانید به خدا نسبت مى دهید»؟!

81- آرى، کسانى که مرتکب گناه شوند، و آثار گناه، سراسر وجودشان را بپوشاند، آنها اهل آتشند; و جاودانه در آن خواهند بود.

82- و کسانى که ایمان آورده، و کارهاى شایسته انجام داده اند، آنان اهل بهشتند; و جاودانه در آن خواهند بود.

بلندپروازى و ادعاهاى تو خالى!

قرآن در اینجا به یکى از گفته هاى بى اساس یهود که آنان را به خود مغرور ساخته و سرچشمه قسمتى از انحرافات آنها شده اشاره کرده و به آن پاسخ مى گوید:

مى فرماید: «آنها گفتند: هرگز آتش دوزخ، جز چند روزى به ما نخواهد رسید» (وَ قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النّارُ إِلاّ أَیّاماً مَعْدُودَةً).

«بگو آیا پیمانى نزد خدا بسته اید که هرگز خداوند از پیمانش تخلف نخواهد کرد؟ یا این که چیزى را به خدا نسبت مى دهید که نمى دانید»؟! (قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللّهِ عَهْداً فَلَنْ یُخْلِفَ اللّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ ما لا تَعْلَمُونَ).

اعتقاد به برترى نژادى ملت یهود، و این که آنها تافته اى جدا بافته اند، و گنهکارانشان فقط چند روزى کیفر و مجازات مى بینند، سپس بهشت الهى براى ابد در اختیار آنان است، یکى از دلائل روشن خود خواهى و خود پرستى این جمعیت است.

این امتیازطلبى با هیچ منطقى سازگار نیست; زیرا هیچ گونه تفاوتى در میان انسان ها از نظر کیفر و پاداش اعمال در پیشگاه خدا وجود ندارد.

مگر یهود چه کرده بودند که مى بایست تبصره اى به سود آنها بر قانون کلى مجازات زده شود؟!

آیه فوق با یک بیان منطقى، این پندار غلط را ابطال مى کند و مى گوید: این گفتار شما از دو حال خارج نیست: یا باید عهد و پیمان خاصى از خدا در این زمینه گرفته باشید ـ که نگرفته اید ـ و یا دروغ و تهمت به خدا مى بندید!

* * *

آیه بعد، یک قانون کلى و عمومى را که از هر نظر منطقى است بیان مى کند مى گوید: «آرى کسانى که تحصیل گناه کنند و آثار گناه سراسر وجودشان را بپوشاند آنها اهل دوزخند، و همیشه در آن خواهند بود» (بَلى مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطیئَتُهُ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ).

این یک قانون کلى درباره گنهکاران از هر قوم و ملت و گروه و جماعت است.

* * *

و اما در مورد مؤمنان پرهیزگار، نیز یک قانون کلى و همگانى وجود دارد که آیه بعد بیانگر آن است، مى فرماید: «کسانى که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند آنها اصحاب بهشتند و جاودانه در آن خواهند بود» (وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُونَ).

* * *

نکته ها:

1 ـ کسب «سیئة»

«کسب» و «اکتساب» به معنى تحصیل کردن چیزى از روى اراده و اختیار است، بنابراین جمله «بَلى مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً» اشاره به کسانى است که با علم و اختیار مرتکب گناهان مى شوند، و تعبیر «کسب» شاید از این نظر باشد که: گنهکار در یک محاسبه کوته بینانه، انجام گناه را به سود خویش و ترک آن را به زیان خود مى پندارد، اینها همان کسانى هستند که در چند آیه بعد به آنها اشاره کرده مى گوید: آنها آخرت را به زندگى دنیا فروخته اند لذا تخفیفى در مجازاتشان نیست.

* * *

2 ـ احاطه خطیئه چیست؟

«خطیئه» در بسیارى از موارد، به معنى گناهانى است که از روى عمد تحقق نیافته، ولى در آیه مورد بحث، به معنى گناه کبیره(1) و یا آثار گناه(2) است که بر قلب و جان انسان مى نشیند.

به هر حال مفهوم احاطه گناه، این است که: انسان آن قدر در گناهان فرو رود که زندانى براى خود بسازد، زندانى که منافذ آن بسته باشد.

توضیح این که: گناهان کوچک و بزرگ در آغاز، یک «عمل» است، سپس تبدیل به «حالت» مى شود و با ادامه و اصرار، شکل «ملکه» به خود مى گیرد، و هنگامى که به اوج شدت خود برسد تمام وجود انسان را به رنگ گناه در مى آورد و عین وجود انسان مى شود.

در این هنگام، هیچ پند، موعظه و راهنمائى رهنمایان در وجود او اثر نخواهد کرد، و در حقیقت با دست خود قلب ماهیت خویش کرده است.

از یک نظر چنین کسانى به کرم هائى مى مانند که اطراف خود پیله اى مى تنند، پیله اى که آنان را زندانى و سرانجام خفه مى کند و روشن است سرنوشتى جز خلود در آتش براى آنها نخواهد بود.

و با توجه به آیاتى که مى گوید: «خداوند تنها مشرکان را نمى آمرزد و اما غیر شرک، قابل بخشش است» (إِنَّ اللّهَ لایَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ).(3)

و با توجه به این که در آیات مورد بحث که سخن از خلود در آتش مى باشد، مى توان نتیجه گرفت این چنین گنهکاران سرانجام گوهر ایمان را از دست داده و مشرک و بى ایمان از دنیا مى روند!

* * *

3 ـ نژادپرستى یهود

از آیات مورد بحث، استفاده مى شود: روح تبعیض نژادى یهود که امروز نیز در دنیا سرچشمه بدبختى هاى فراوان شده، از آن زمان در یهود بوده است، و امتیازات موهومى براى نژاد بنى اسرائیل قائل بوده اند، و متأسفانه بعد از گذشتن هزاران سال، هنوز هم آن روحیه بر آنها حاکم است، و در واقع منشأ پیدایش کشور غاصب «اسرائیل» نیز همین روح نژادپرستى است.

آنها نه فقط در این دنیا براى خود برترى قائل هستند، که معتقدند: این امتیاز نژادى در آخرت نیز به کمک آنها مى شتابد و گنهکارانشان بر خلاف افراد دیگر تنها مجازات کوتاه مدت و خفیفى خواهند دید، و همین پندارهاى غلط آنها را آلوده انواع جنایات، بدبختى ها و سیه روزى ها کرده است!.(4)

1 ـ تفسیر «کبیر فخر رازى»، ذیل آیه.

2 ـ تفسیر «المیزان»، ذیل آیه.

3 ـ نساء، آیه 48.

4 ـ در ذیل آیه 123 سوره «نساء» نیز بحثى تحت عنوان امتیازات دروغى در این زمینه آورده ایم (تفسیر نمونه، جلد 4، صفحه 140 به بعد).

..................

تفسیر نمونه