أَوْلَى النَّاسِ بِالْعَفْوِ أَقْدَرُهُمْ عَلَى الْعُقُوبَةِ.
امام(عليه السلام) فرمود: شايسته ترين مردم به عفو، قادرترين آنها به مجازات است.
شرح و تفسير
رابطه عفو و قدرت امام(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه خود، همان مطلبى را كه در حكمت يازدهم آمده بود به شكل ديگر بيان مى كند و مى فرمايد: «شايسته ترين مردم به عفو، قادرترين آنها به مجازات است»; (أَوْلَى النَّاسِ بِالْعَفْوِ أَقْدَرُهُمْ عَلَى الْعُقُوبَةِ). مى دانيم يكى از عوامل ادامه نزاع ها و درگيرى ها كه گاه در ميان دو قبيله يا فرزندان يك خانواده ده ها سال ادامه پيدا مى كند، روح انتقام جويى و عدم گذشت است كه هرچه جلوتر مى رود مانند سيلاب شديدتر مى شود در حالى كه اگر در همان مراحل آغازين يكى از دو طرف بزرگوارى و گذشت كند نزاع براى هميشه پايان مى يابد. به علاوه، عفو و گذشت، شخص خطاكار را به تجديد نظر در كار خود و جبران خطا وا مى دارد كه بركات آن بر كسى پوشيده نيست. مطالعه تاريخ پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و امير مؤمنان و ساير امامان(عليهم السلام) معصوم نشان مى دهد كه آنها با استفاده از اين روش، دشمنان سرسخت را به زانو در آوردند و يا آنها را به دوستان فداكار بدل كردند. عفو و گذشت عجيب پيامبر در داستان فتح مكه و عفو امير مؤمنان بعد از پيروزى در جنگ جمل و عفو امام حسن مجتبى در برابر آن مرد شامى و همچنين ساير مواردى كه در تاريخ زندگى آن بزرگواران ثبت شده نمونه هاى روشنى از اين معناست. اما اين كه مى فرمايد: شايسته ترين مردم به عفو قادرترين آنها بر مجازات است به دليل اين است كه هر چه قدرت بر مجازات بيشتر باشد عفو و گذشت اهميت بيشترى پيدا مى كند و هيچ كس نمى تواند بگويد اين عفو بر اثر ضعف و ناتوانى از مجازات بوده است. جالب اين است كه در قرآن مجيد آنجا كه عفو از قاتل عمد را مطرح مى كند با تعبير به «برادر» از او ياد مى نمايد; «(فَمَنْ عُفِىَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَىْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ); پس اگر كسى از سوى برادر (دينى) خود چيزى به او بخشيده شود (و حكم قصاص او تبديل به خون بها گردد) بايد از راه پسنديده پيروى كند». در كتاب كنزالعمال اين حديث كوتاه و پرمعنا از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل شده: «تَعافُوا تَسْقُط الضَغائِنُ بَيْنَكُم; يكديگر را عفو كنيد تا دشمنى ها در ميان شما از ميان برود». در حديث ديگرى از امام صادق مى خوانيم: «إنّا أهْلُ بَيْت مُرَّوتُنَا الْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَنا; ما خاندانى هستيم كه شخصيت ما ايجاب مى كند كسى را كه ستمى در حق ما روا داشته عفو كنيم. در حالات امام على بن الحسين زين العابدين(عليهما السلام) مى خوانيم كه هشام بن اسماعيل (والى مدينه از طرف عبد الملك بن مروان) آن حضرت را زياد آزار مى داد ولى هنگامى كه «وليد بن عبد الملك» بر سر كار آمد (بر اثر شكايات زياد مردم) او را عزل كرد و دستور داد او را در برابر مردم حاضر كنند كه هر كس از او ستمى ديده انتقام گيرد. او مى گفت: من بيش از همه از على بن الحسين بيم دارم (زيرا بيش از همه به او آزار رساندم) امام با يارانش از آنجا مى گذشت، به آنها سفارش فرموده بود كه حتى يك كلمه به او بدگويى نكنند. هنگامى كه امام از آنجا گذشت «هشام» صدا زد: «اللّهُ أعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالاتِهِ; خدا آگاه تر است كه نبوت (و امامت) را در كدام خاندان قرار دهد». آيات و روايات اسلامى درباره اهميت عفو بسيار زياد است. اين سخن را با حديث ديگرى از پيغمبر اكرم پايان مى دهيم. «عَلَيْكُم بِالْعَفْوُ فَإنَّ الْعَفْوَ لا يَزيدُ الْعَبْدَ إلاّ عِزّاً فَتَعافُوا يُعِزَّكُمُ اللّهُ; بر شما بايد به عفو و بخشش، زيرا چيزى جز عزت به انسان نمى افزايد، عفو كنيد تا خداوند شما را عزت دهد». بديهى است ـ همان گونه كه قبلاً نيز اشاره شده ـ دستور عفو شامل كسانى نمى شود كه از عفو و گذشت سوء استفاده كرده و بر جسارت خود مى افزايند. آنها را جز كيفر و عقوبت اصلاح نمى كند.
