شرح آیه 257 سوره مبارکه بقره
257- اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَوْلِيَاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُم مِّنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُمَاتِ ۗ أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ ۖ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
257- خداوند، ولىّ و سرپرست کسانى است که ایمان آورده اند; آنها را از ظلمتها خارج ساخته، به سوى نور مى برد. ولى کسانى که کافر شدند، اولیاى آنها طاغوتها هستند; که آنها را از نور خارج ساخته، به سوى ظلمتها مى برند; آنها اهل دوزخند و جاودانه در آن خواهند بود.
نور ایمان و ظلمات کفر
با اشاره اى که در مسأله ایمان و کفر، و روشن بودن حق از باطل، و راه راست از مسیر انحرافى در آیه قبل آمد، در اینجا وضع مؤمنان و کافران را از نظر راهنما و رهبر مشخص مى کند، مى فرماید: «خداوند ولىّ و سرپرست کسانى است که ایمان آورده اند» (اللّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا).
و در پرتو این ولایت و رهبرى «آنها را از ظلمت ها به سوى نور خارج مى سازد» (یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ).
لغت «وَلِىّ» چنان که بعداً به طور مشروح در ذیل آیه «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُه...»(1) خواهد آمد، در اصل، به معنى «نزدیکى و عدم جدائى» است، به همین جهت، به سرپرست و مربى و راهبر «ولىّ» گفته مى شود، به دوستان و رفقاى صمیمى نیز این واژه اطلاق مى گردد، اما روشن است در آیه مورد بحث به معنى اول (سرپرست) است و لذا مى فرماید:
«خداوند که ولىّ مؤمنان است آنها را از تاریکى ها به نور هدایت مى کند».
ممکن است گفته شود: هدایت مؤمنان از ظلمت ها به نور تحصیل حاصل است، ولى با توجه به سلسله مراتب هدایت و ایمان، روشن مى شود: چنین نیست; زیرا مؤمنان در مسیر هدایت و قرب الى اللّه، شدیداً محتاج راهنمائى هاى الهى در هر مرحله هستند، و نیازمند هدایت هاى او در هر قدم و در هر کار و برنامه اند، درست شبیه آنچه شبانه روز در نمازها مى گوییم: اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیْمَ: «خدایا! پیوسته ما را به راه راست هدایت فرما»(2).
سپس مى افزاید: «اما کسانى که کافر شدند، اولیاء آنها طاغوت (بت و شیطان و افراد جبار و منحرف) هستند که آنها را از نور به سوى ظلمت ها بیرون مى برند» (وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ).
«به همین دلیل، آنها اهل آتش اند و براى همیشه در آن خواهند بود» (أُولئِکَ أَصْحابُ النّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ).
* * *
نکته ها:
1 ـ تشبیه «ایمان» و «کفر» به «نور» و «ظلمت»، رساترین تشبیهى است که در این مورد به نظر مى رسد.
نور منبع حیات و همه برکات و آثار حیاتى و سرچشمه رشد و نمو و تکامل و جنبش و تحرک است.
نور آرام بخش و مطمئن کننده و آگاه کننده و نشان دهنده است، در حالى که ظلمت، رمز سکوت و مرگ، خواب و نادانى، ضلالت و وحشت مى باشد، ایمان و کفر نیز چنین هستند.
* * *
2 ـ نکته دیگر این که: در این آیه و آیات مشابه آن در قرآن مجید، ظلمت به صیغه «جمع» آورده شده (ظلمات) و نور به صیغه «مفرد» و این اشاره به آن است که در راه حق هیچگونه پراکندگى و دو گانگى وجود ندارد، بلکه سراسر وحدت و یگانگى است.
مسیر حق مانند خط مستقیمى است که میان دو نقطه کشیده شود که همیشه یکى است و تعدد در آن ممکن نیست.
ولى باطل و کفر، مرکز انواع اختلاف ها و پراکندگى ها است، حتى اهل باطل در باطل خود هماهنگ نیستند و وحدت هدف ندارند، درست مانند خطوط انحرافى است که در میان دو نقطه کشیده مى شود، که تعداد آن در دو طرف «خط مستقیم» بى شمار و نامحدود است.
این احتمال را نیز بعضى داده اند که صفوف باطل نسبت به اهل حق زیادتر است.
* * *
3 ـ ممکن است گفته شود: کفار نورى ندارند که از آن خارج شوند، ولى با توجه به این که: نور ایمان در فطرت همه وجود دارد، این تعبیر کاملاً صحیح به نظر مى رسد.
* * *
4 ـ ناگفته پیدا است: خداوند، نه به اجبار، مؤمنان را از ظلمات (گناه و جهل و صفات رذیله و دورى از حق) به سوى نور خارج مى کند و نه کفار را به اجبار از فطرت توحیدى بیرون مى برد، بلکه اعمال آنها است که ایجاب چنین سرنوشتى را از سوى پروردگار مى کند.
* * *
1 ـ مائده، آیه 55.
2 ـ فاتحه، آیه 6.
.......................
تفسیر نمونه
