شرح آیه 266 سوره مبارکه بقره

266- أَيَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَن تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِّن نَّخِيلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِيهَا مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْكِبَرُ وَلَهُ ذُرِّيَّةٌ ضُعَفَاءُ فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِيهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ

266- آیا کسى از شما دوست دارد که باغى از درختان خرما و انگور داشته باشد که از پاى درختان آن، نهرها بگذرد، و براى او در آن (باغ)، از هر گونه میوه اى وجود داشته باشد، و در حالى که به سنّ پیرى رسیده و فرزندانى ناتوان دارد; گردبادى (شدید)، که در آن آتش (سوزانى) است، به آن برخورد کند و (شعله ور گردد) و بسوزد؟! (همین طور است حال کسانى که انفاقهاى خود را، با ریا و منّت و آزار، باطل مى کنند.) این چنین خداوند آیات خود را براى شما آشکار مى سازد; شاید بیندیشید (و راه حق را بیابید)!

یک مثال جالب دیگر براى انفاق هاى آلوده

در این آیه مثال گویاى دیگرى، براى مسأله انفاقِ آمیخته با ریاکارى، منّت و آزار و این که چگونه این کارهاى نکوهیده آثار آن را از بین مى برد، بیان شده است، مى فرماید: «آیا هیچ یک از شما دوست مى دارد که باغى از درختان خرما و انواع انگور داشته باشد که از زیر درختانش نهرها جارى باشد، و براى او در آن باغ از تمام انواع میوه ها موجود باشد، و در حالى که به سن پیرى رسیده و فرزندانى (خردسال و) ضعیف دارد، ناگهان گرد بادى شدید که در آن آتش سوزانى است به آن برخورد کند، شعلهور گردد و بسوزد»؟ (أَ یَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخیل وَ أَعْناب تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهارُ لَهُ فیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْکِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ).

این مثال ترسیمى است بسیار زیبا از حال این گونه اشخاص که با ریا و منت و آزار، خط بطلان بر انفاق خویش مى کشند، پیر مرد سالخورده اى را در نظر مجسم مى کند که فرزندان خرد سال و کوچکى اطراف او را گرفته اند و تنها راه تأمین زندگى حال و آینده آنان، باغ سر سبز و خرمى است با درختان خرما و انگور و میوه هاى دیگر، درختانى که پیوسته آب جارى از کنارش مى گذرد و زحمتى براى آبیارى ندارد، ناگهان گردباد آتشبارى مىوزد و آن را مبدل به خاکستر مى کند، چنین انسانى چه حسرت و اندوه مرگبارى دارد!! حال کسانى که اعمال نیکى انجام مى دهند و سپس با ریا و منت و آزار آن را از بین مى برند، چنین است، زحمت فراوانى کشیده اند، و در آن روز که نیاز به نتیجه آن دارند، همه را خاکستر مى بینند; چرا که گرد باد آتشبار ریا و منت و آزار آن را سوزانده است.

و در پایان آیه، به دنبال این مثال بلیغ و گویا، مى فرماید: «این گونه خداوند آیات خود را براى شما بیان مى کند، شاید بیندیشید» و راه حق را از باطل تشخیص دهید (کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الآْیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ).

آرى، سرچشمه بدبختى هاى انسان ـ مخصوصاً کارهاى ابلهانه اى همچون منت گذاردن و ریا که سودش ناچیز و زیانش سریع و عظیم است ـ ترک اندیشه و تفکر است، و خداوند همگان را به آن دعوت مى کند.

* * *

نکته ها:

1 ـ این مثال هاى پى در پى که هر کدام از دیگرى گویاتر و ظریف تر است، همه در ارتباط با مسائل زراعى است، چرا که نه تنها براى مردم «مدینه» که این آیات در آنجا نازل شد و مردمى زراعت پیشه بودند، بلکه براى تمام مردم دنیا که به هر حال بخشى از زندگى آنان را مسائل زراعى تشکیل مى دهد آموزنده بوده و هست.

* * *

2 ـ از جمله وَ أَصابَهُ الْکِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ: «صاحب آن باغ، پیر و سالخورده باشد و فرزندانى کوچک و ناتوان داشته باشد» استفاده مى شود: انفاق و بخشش در راه خدا و کمک به نیازمندان همچون باغ خرمى است که هم خود انسان از ثمرات آن بهره مند مى شود و هم فرزندان او، در حالى که ریاکارى و منت و آزار، هم سبب محرومیت خود او مى شود و هم نسل هاى آینده که باید از ثمرات و برکات اعمال نیک او بهره مند گردند، محروم خواهند شد، و این خود دلیل بر آن است که نسل هاى آینده در نتایج اعمال نیک نسل هاى گذشته سهیم هستند.

از نظر اجتماعى نیز چنین است; زیرا محبوبیت و اعتمادى که پدران بر اثر کار نیک در افکار عمومى پیدا مى کنند، سرمایه بزرگى براى فرزندان آنها خواهد بود.

* * *

3 ـ جمله اعْصارٌ فِیْهِ نارٌ: «گردبادى که در آن آتشى باشد» ممکن است اشاره به گردبادهاى ناشى از بادهاى «سَمُوم»، سوزان و خشک کننده باشد و یا گردبادى که از روى خرمن آتشى بگذرد، و طبق معمول ـ که گردباد هر چه را بر سر راه خود بیابد با خود همراه مى برد ـ آن را از زمین برداشته و به نقطه دیگرى بپاشد، و ممکن است اشاره به گرد بادى باشد که به همراه صاعقه به نقطه اى اصابت کند و همه چیز را تبدیل به خاکستر نماید و در هر حال، اشاره به نابودى سریع و مطلق است.(1)

* * *

1 ـ «اِعْصار» در لغت به معنى گردباد است که به هنگام وزش باد از دو سوى مخالف تشکیل مى گردد و به شکل عمودى است که یک سر آن به زمین چسبیده و سر دیگر آن در آسمان است و گاه بسیارى از اشیاء را با خود مى برد.

......................

تفسیر نمونه