شرح آیه 110 سوره مبارکه آل عمران

110- كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ ۗ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُم ۚ مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ

110- شما بهترین امّتى بودیدکه به سود انسانها آفریده شده اید; (چه این که) امر به معروف و نهى از منکر مى کنید و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب، (به چنین برنامه و آیین درخشانى،) ایمان مى آوردند، براى آنها بهتر بود; (ولى تنها) کمى از آنها با ایمانند; وبیشتر آنها فاسقند، (و خارج از اطاعت پروردگار)

باز هم دعوت به حق و مبارزه با فساد

در این آیه بار دیگر مسأله امر به معروف و نهى از منکر و ایمان به خدا مطرح شده است، و همان طور که در تفسیر آیه 104 گفته شد، این آیه امر به معروف و نهى از منکر را به عنوان یک وظیفه عمومى و همگانى ذکر مى کند.

در حالى که آیه گذشته یک مرحله خاص از آن را به عنوان یک وظیفه خصوصى و واجب کفائى بیان کرده است، که شرح آن را مبسوطاً ذکر کردیم.

مى فرماید: «شما بهترین امتى بودید که به سود انسان ها آفریده شده اند (چه این که) امر به معروف و نهى از منکر مى کنید و به خدا ایمان دارید» (کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّة أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ).

نکته جالب توجه این که در این آیه مسلمانان به عنوان بهترین «امتى» معرفى شده که براى خدمت به جامعه انسانى بسیج گردیده است.

دلیل بهترین بودن آنها این ذکر شده که: «امر به معروف و نهى از منکر مى کنند و ایمان به خدا دارند».

و این خود، مى رساند که اصلاح جامعه بشرى بدون ایمان و دعوت بحق و مبارزه با فساد ممکن نیست، و ضمناً از آن استفاده مى شود: این دو وظیفه بزرگ، با وسعتى که در اسلام دارد در آئین هاى پیشین نبوده است.

اما چرا این امت، بهترین امت ها باید باشد آن نیز روشن است; زیرا این امت پیرو آخرین ادیان آسمانى هستند و آخرین دین بر اساس حساب تکامل، کامل ترین آنها است.

در آیه فوق، به دو نکته دیگر باید توجه نمود:

نخست این که «کُنْتُم» (بودید) به صورت فعل ماضى ذکر شده یعنى شما در گذشته بهترین امت بودید، درباره مفهوم این جمله، گرچه مفسران احتمالات زیادى داده اند ولى بیشتر به نظر مى رسد، تعبیر به فعل ماضى براى تأکید است، و نظیر آن در قرآن مجید فراوان است که موضوعات مسلّم، در شکل فعل ماضى ذکر مى شود و آن را یک واقعیت انجام یافته معرفى مى کند.

دیگر این که امر به معروف و نهى از منکر در اینجا بر ایمان به خدا مقدم شده و این نشانه اهمیت و عظمت این دو فریضه بزرگ الهى است.

به علاوه انجام این دو فریضه ضامن گسترش ایمان و اجراى همه قوانین فردى و اجتماعى مى باشد و ضامن اجرا، عملاً بر خود قانون مقدم است.

از همه گذشته، اگر این دو وظیفه اجرا نگردد ریشه هاى ایمان در دل ها نیز سست مى گردد، و پایه هاى آن فرو مى ریزد، و به همین جهات بر ایمان مقدم شده است. از این بیان نیز روشن مى شود، مسلمانان تا زمانى یک «امت ممتاز» محسوب مى گردند که دعوت به سوى نیکى ها و مبارزه با فساد را فراموش نکنند، و آن روز که این دو وظیفه فراموش شد، نه بهترین امتند و نه به سود جامعه بشریت خواهند بود.

ضمناً باید توجه داشت مخاطب در این آیه، عموم مسلمانان هستند، همان طور که سایر خطابات قرآن چنین است، و این که: بعضى احتمال داده اند: مخصوص مهاجران یا مسلمانان نخستین باشد، هیچگونه دلیلى ندارد.

سپس اشاره مى کند: مذهبى به این روشنى و قوانینى با این عظمت منافعش براى هیچ کس قابل انکار نیست.

بنابراین «اگر اهل کتاب (یهود و نصارى) ایمان آورند به سود خودشان است، اما متأسفانه تنها اقلیتى از آنها پشت پا به تعصب هاى جاهلانه زده اند و اسلام را با آغوش باز پذیرفته اند در حالى که اکثریت آنها از تحت فرمان پروردگار خارج شده» (وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتابِ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثَرُهُمُ الْفاسِقُونَ).

و حتى بشاراتى که درباره پیامبر در کتب آنها بوده نا دیده انگاشته و بر کفر و عصبیت خود همچنان باقى مانده اند.

..........................

تفسیر نمونه