شرح آیه 159 سوره مبارکه النساء

159- وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ ۖ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا

159- و هیچ یک از اهل کتاب نیست مگر این که پیش از مرگش به او [= حضرت مسیح ]ایمان مى آورد; و روز قیامت، علیه آنها گواه خواهد بود

ایمان اهل کتاب به مسیح(علیه السلام)

در آیات پیش، سخن از اعتراف یهود به قتل مسیح(علیه السلام) بود، و این که قرآن اعلام داشت: مسیح(علیه السلام) به دار آویخته نشده، بلکه بر آنها مشتبه شد، این آیه در همین رابطه مى فرماید: «هیچ یک از اهل کتاب نیست مگر این که پیش از مرگش به او ایمان مى آورد» (وَ إِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ إِلاّ لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ).

در تفسیر آیه فوق دو احتمال است که هر یک به جهاتى قابل ملاحظه است:

1 ـ هیچ کس نیست مگر این که پیش از «مرگ خود» به مسیح(علیه السلام) ایمان مى آورد، یعنى هنگامى که انسان در آستانه مرگ قرار مى گیرد و ارتباط او با این جهان ضعیف و با جهان بعد از مرگ قوى مى گردد، پرده ها از برابر چشم او کنار مى رود، بسیارى از حقایق را مى بیند، و نسبت به آن آگاهى مى یابد، در این موقع است که چشم حقیقت بین او مقام مسیح(علیه السلام) را مشاهده مى کند و در برابر او تسلیم مى گردد، آنها که منکر او شدند به او مؤمن مى شوند و آنها که او را خدا دانستند به اشتباه خود پى مى برند.

در حالى که این ایمان همانند ایمان فرعون و اقوام دیگرى است که به هنگام رویاروئى با عذاب و در لحظه مشاهده آن و مقدمات نابودى و مرگ، ایمان مى آوردند هیچگونه سودى براى آنها ندارد.

پس، چه بهتر به جاى این که در آن لحظه حساس که ایمان سودى ندارد ایمان بیاورند، اکنون که ایمان مفید است مؤمن شوند، نه آن دم که مفید نیست (طبق این تفسیر ضمیر «قَبْلَ مَوْتِهِ» به اهل کتاب بر مى گردد).

2 ـ تفسیر دیگر این است که: تمام اهل کتاب به حضرت مسیح(علیه السلام) پیش از «مرگ او» ایمان مى آورند، یعنى یهودیان او را به نبوت مى پذیرند و مسیحیان دست از الوهیت او مى کشند و این به هنگامى است که مسیح(علیه السلام) ـ طبق روایات اسلامى ـ در موقع ظهور مهدى(علیه السلام) از آسمان فرود مى آید، و پشت سر او نماز مى گزارد، یهود و نصارا نیز او را مى بینند و به او و مهدى(علیه السلام) ایمان مى آورند.(1)

روشن است مسیح(علیه السلام) به حکم این که آئینش مربوط به گذشته بوده وظیفه دارد در این زمان از آئین موجود یعنى آئین اسلام که مهدى(علیه السلام) مجرى آن است پیروى کند (طبق این تفسیر ضمیر «قَبْلَ مَوْتِهِ» به «مسیح» بر مى گردد نه به اهل کتاب).

در بسیارى از کتب اسلامى این حدیث از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: کَیْفَ أَنْتُمْ اِذا نَزَلَ فِیْکُمْ اِبْنُ مَرْیَمَ وَ اِمامُکُمْ مِنْکُمْ:

«چگونه خواهید بود هنگامى که فرزند مریم در میان شما نازل گردد در حالى که پیشواى شما از خود شما است».(2)

البته مطابق این تفسیر، منظور از اهل کتاب جمعیت یهود و مسیحیانى هستند که در آن زمان وجود دارند.

در تفسیر «على بن ابراهیم» از «شهر بن حوشب» چنین نقل شده: روزى «حجّاج» به او گفت: آیه اى در قرآن است که مرا خسته کرده و در معنى آن فرو مانده ام.

«شهر» مى پرسد: کدام آیه است اى امیر؟

«حجّاج» گفت: آیه «وِ اِنْ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ...»; زیرا من یهودیان و نصرانیانى را اعدام مى کنم که هیچگونه نشانه اى از چنین ایمانى در آنها مشاهده نمى کنم.

«شهر» پاسخ داد: آیه را درست تفسیر نکرده اى.

«حجّاج» مى پرسد: چرا؟ تفسیر آیه چیست؟

«شهر» پاسخ مى دهد: منظور این است که: عیسى(علیه السلام) قبل از پایان جهان فرود مى آید و هیچ یهودى و نه غیر یهودى باقى نمى ماند، مگر این که: قبل از مرگ عیسى(علیه السلام) به او ایمان مى آورد، و او پشت سر مهدى(علیه السلام) نماز مى خواند.

هنگامى که «حجّاج» این سخن را شنید گفت: واى بر تو! این تفسیر را از کجا آوردى؟

پاسخ داد: از محمّد بن على بن حسین بن على بن ابى طالب(علیه السلام) شنیدم.

«حجّاج» گفت: وَ اللّهِ جِئْتَ بِها مِنْ عَیْن صافِیَهْ!:«به خدا سوگند آن را از سرچشمه زلال و صافى گرفته اى»!(3)

و در پایان آیه مى فرماید: «در روز رستاخیز، مسیح(علیه السلام) گواه بر آنها خواهد بود» (وَ یَوْمَ الْقِیامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهیداً).

منظور از گواهى مسیح(علیه السلام) بر ضد آنها این است که او گواهى مى دهد تبلیغ رسالت کرده و آنها را هیچ گاه به خدائى و الوهیت خود دعوت ننموده، بلکه به ربوبیت پروردگار دعوت کرده است.

* * *

نکته:

گواهى مسیح چه وقت خواهد بود؟

در اینجا این سؤال پیش مى آید که طبق آیه 117 سوره «مائده»، مسیح(علیه السلام)گواهى و شهادت خود را در روز قیامت منحصر به زمانى مى کند که در میان امت خویش مى زیسته است و اما نسبت به بعد از آن این گواهى را از خود سلب مى نماید، مى گوید:

وَ کُنْتُ عَلَیْهِمْ شَهِیْداً مّا دُمْتُ فِیْهِمْ فَلَمّا تَوَفَّیْتَنِى کُنْتَ أَنْتَ الرَّقِیْبَ عَلَیْهِمْ وَ أَنْتَ عَلى کُلِّ شَىْء شَهِیْدٌ:

«من تا هنگامى که در میان آنها بودم، شاهد و ناظر بر ایشان بودم ولى زمانى که مرا از میان آنها گرفتى تو مراقب آنها بودى و تو بر هر چیز شاهد و گواهى».

در حالى که در آیه مورد بحث مى خوانیم مسیح(علیه السلام) در روز قیامت نسبت به همه آنان، اعم از کسانى که در عصر او بودند یا نبودند گواهى مى دهد.

در پاسخ باید توجه داشت:

دقت در مضمون دو آیه نشان مى دهد: آیه مورد بحث درباره گواهى بر تبلیغ رسالت و نفى الوهیت از مسیح است ولى آیه 117 سوره «مائده» مربوط به گواهى بر عمل مى باشد.

توضیح این که: آیه مورد بحث مى گوید: عیسى(علیه السلام) بر ضد تمام کسانى که او را به الوهیت پذیرفتند، اعم از کسانى که در عهد او بودند یا بعداً به وجود آمدند گواهى مى دهد که من هرگز آنها را به چنین چیزى دعوت ننمودم، ولى آیه 117 سوره «مائده» مى گوید:

علاوه بر این که من تبلیغ رسالت به طرز صحیح و کافى کردم، تا زمانى که در میان آنها بودم عملاً از انحراف آنان جلوگیرى کردم، اما آنها بعد از من موضوع الوهیت مرا مطرح کردند و راه انحراف را پیمودند، من آن روز در میان آنها نبودم تا گواه اعمال آنها باشم و از آن جلوگیرى کنم.

* * *

1 ـ «بحار الانوار»، جلد 25، صفحه 136 و جلد 26، صفحه 263 و جلد 53، صفحات 59 و 130 ـ «عیون اخبار الرضا(علیه السلام)»، جلد 2، صفحه 202، انتشارات جهان، 1378 هـ ق ـ «معجم احادیث الامام المهدى(علیه السلام)»، جلد 4، صفحه 170، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، طبع اول، 1411 هـ ق ـ «اعتقادات شیخ مفید»،صفحه 95، تحقیق: عصام عبد السیّد.

2 ـ «مجمع البیان»، جلد 2، صفحه 306 و جلد 9، صفحه 91، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بیروت، طبع اول، 1415 هـ ق ـ «بحار الانوار»، جلد 14، صفحه 344 و جلد 36، صفحه 367 و جلد 51، صفحات 88، 98 و 102 و جلد 52، صفحه 383 ـ «المیزان»، جلد 5، صفحه 144، انتشارات جامعه مدرسین قم ـ«صحیح بخارى»، جلد 4، صفحه 143، دار الفکر بیروت، 1401 هـ ق ـ «صحیح مسلم»، جلد 1، صفحه 94، دار الفکر بیروت، 8 جلدى ـ «مسند احمد»، جلد 2، صفحه 336، دار صادر بیروت.

3 ـ تفسیر «على بن ابراهیم قمى»، جلد 1، صفحه 158، مؤسسه دار الکتاب، قم، طبع سوم، 1404 هـ ق ـ «بحار الانوار»، جلد 9، صفحه 195 و جلد 14، صفحه 349 و جلد 53، صفحه 50 ـ «مجمع البیان»، جلد 3، صفحه 236، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، بیروت، طبع اول، 1415 هـ ق ـ «نور الثقلین»، جلد 1، صفحه 571، مؤسسه اسماعیلیان، قم، طبع چهارم، 1412 هـ ق ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 6، صفحه 11، مؤسسة التاریخ العربى، بیروت، 1405 هـ ق ـ تفسیر «برهان»، جلد 1، صفحه 426.

..........................

تفسیر نمونه