آیه 35
35 مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهَارُ أُکُلُهَا دَائِمٌ وَظِلُّهَا تِلْکَ عُقْبَى الَّذِینَ اتَّقَوا وَعُقْبَى الْکَافِرِینَ النَّارُ
35. وصف بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده، (این است که) نهرها از پاى درختانش جارى است، میوه هاى آن همیشگى، و سایه اش دائمى است; این سرانجامِ کسانى است که پرهیزگارى پیشه کردند; و سرانجامِ کافران، آتش دوزخ است.
تفسیر:
با توجّه به تناوب آیات این سوره در زمینه بیان توحید و معاد و سایر معارف اسلامى، بار دیگر در این آیه از معاد و بهویژه از نعمت هاى بهشتى و کیفرهاى دوزخى سخن به میان آمده است. مى فرماید: «توصیف بهشتى که به پرهیزگاران وعده داده شده (این است که) نهرهاى آب از پاى درختانش جارى است» (مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِى وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَاالاَْنْهَارُ).(1)
تعبیر به «مَثَل» شاید اشاره به این نکته باشد که باغ ها و سایر نعمت هاى سراى دیگر، براى ساکنان این جهان محدود که در برابر عالم پس از مرگ فوق العاده
بعضى «مَثَل» را مبتدا وخبر آن را محذوف دانسته اند وتقدیرش چنین است: فیما نَقُصُّ عَلَیکُم مَثَلُ الجَنَّةِ: «از چیزهایى که براى شما بازگو مى کنیم، مَثَل بهشت است».
کوچک است، با هیچ بیانى قابل توصیف نیست; تنها «مَثَل» و شبحى از آن را مى توان براى مردم دنیا ترسیم کرد. چنانکه اگر بچّه اى که در عالم جنین است، عقل و هوش مى داشت هرگز نمى شد نعمت هاى این دنیا را براى او توضیح داد جز با مثال هاى ناقص و کم رنگ.
دومین وصف باغ هاى بهشت این است که: «میوه آن همیشگى است» (أُکُلُهَا دَائِمٌ).
نه همچون میوه هاى دنیوى که فصلى است و هر کدام به فصل خاصّى تعلّق دارد، یا گاهى بر اثر آفت و بلا ممکن است در یک سال اصلاً نباشد.
میوه هاى بهشتى نه آفتى دارد و نه فصلى و موسمى است، بلکه همچون ایمان مؤمنان راستین، دائم و پابرجاست.«و سایه اش دائمى است» (وَ ظِلُّهَا).
نه همچون سایه درختان دنیا که ممکن است در آغاز صبح که آفتاب از یک سو مى تابد، سایه پرپشتى در سطح باغ باشد امّا هنگام ظهر که آفتاب عمودى مى تابد، سایه ها کم مى شود. یا در فصل بهار و تابستان که درختان پر برگ هستند سایه وجود دارد و در خزان و زمستان که درختان برهنه مى شوند از بین مى رود (البتّه نمونه هاى کوچکى از درختان همیشه بهار که دائم میوه و گل مى دهند، در محیط دنیا در مناطقى که سرماى خزان و زمستان نیست دیده مى شود).
مختصر اینکه سایه هاى بهشتى همچون همه نعمت هایش جاودانى است. و از این جمله استفاده مى شود که باغ هاى بهشت را خزانى نیست. همچنین معلوم مى شود که تابش نور آفتاب یا مانند آن در بهشت وجود دارد، زیرا تعبیر به «ظلّ» (سایه) در جایى که شعاع نور نباشد خالى از مفهوم است. و اینکه در آیه 13 سوره انسان مى خوانیم: لاَ یَرَوْنَ فِیهَا شَمْسًا وَ لاَ زَمْهَرِیرًا ممکن است اشاره به اعتدال هوا باشد، زیرا سوزش آفتاب و همچنین سرماى سخت در بهشت نیست، نه اینکه اصلاً آفتاب نمى درخشد.
خاموش شدن کره آفتاب نیز دلیل از میان رفتن ابدى آن نیست، زیرا قرآن مى گوید: در قیامت، زمین و آسمان به زمین و آسمان دیگرى (نوتر و وسیع تر) تبدیل مى شوند.
و اگر گفته شود جایى که آفتاب سوزندگى ندارد سایه براى چیست؟ در پاسخ مى گوییم: لطف سایه تنها به این نیست که از سوزش آفتاب جلوگیرى کند بلکه رطوبت مطبوع متصاعد از برگ ها که توأم با اکسیژن نشاط بخش است، لطافت و طراوت خاصّى به سایه مى دهد و لذا هیچ گاه سایه درخت همچون سایه سقف اتاق خشک و بى روح نیست.
و در پایان آیه بعد از بیان اوصاف سه گانه براى بهشت مى گوید: «این، سرانجام کسانى است که پرهیزگارى پیشه کردند ; و سرانجام کافران آتش است» (تِلْکَ عُقْبَى الَّذِینَ اتَّقَوا وَ عُقْبَى الْکَافِرِینَ النَّارُ).
در این تعبیر زیبا، نعمت هاى بهشتى با لطافت و به تفصیل بیان شده، امّا در مورد دوزخیان در یک جمله کوتاه و خشن مى گوید که عاقبت کارشان جهنّم است.
