صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی؛ مشهور به ملاصدرا و صدرالمتألهین از بزرگ‌ترین فلاسفه جهان اسلام محسوب می‌شود که حکمت متعالیه دستاورد اندیشه والای اوست.
تاکنون اندیشمندان و فلاسفه بسیاری از شرق و غرب دیدگاه‌های ملاصدرا و روش فکری او را بررسی و نوآوری‌هایی وی را تحلیل کردند از جمله شهید مطهری در کتاب «منطق، فلسفه» که درباره فلسفه صدرایی می‌نویسد: «فلسفه ملاصدرا یک فلسفه التقاطی نیست، بلکه یک نظام خاص فلسفی است که هرچند روش های فکری گوناگون اسلامی در پیدایش آن موثر بودند باید آن را نظام فکری مستقلی دانست»؛ اما فصل‌الخطاب این نظریات را می‌توان در نگرش مقام معظم رهبری نسبت به فلسفه ملاصدرا جست که فرمودند:
«مکتب فلسفی صدرالمتالهین همچون همه فلسفه‌ها در محدوده‌ی ملیت و جغرافیا نمی‌گنجد و متعلق به همه‌ی انسانها و جامعه‌ها است. همواره همه بشریت به یک چهارچوب و استخوانبندی متقن عقلایی برای فهم و تفسیر هستی نیازمندند. هیچ فرهنگ و تمدنی بدون چنین پایه‌ی مستحکم و قابل قبولی نمی‌تواند بشریت را به فلاح و استقامت و طمأنینه‌ی روحی برساند و زندگی او را از هدفی متعالی برخوردار سازد . و چنین است که به گمان ما فلسفه‌ی اسلامی بویژه در اسلوب و محتوای حکمت صدرایی ، جای خالی خویش را در اندیشه‌ی انسان این روزگار می‌جوید و سر انجام آن را خواهد یافت و در آن پابرجا خواهد گشت».
با توجه به جایگاه رفیع و تاثیرگذاری شگرفی که ملاصدرا در گستره فلسفه اسلامی بر جای نهاد به مناسبت اول خرداد که در راستای گرامیداشت مقام این فیلسوف بزرگ با عنوان روز بزرگداشت ملاصدرا نامگذاری شده است، با حجت‌الاسلام «سید احمد غفاری قره باغ» دانشیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت وگو کردیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت‌الاسلام «احمد غفاری قره‌باغ» در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان، با اشاره به دیدگاه مقام معظم رهبری در مورد مکتب فلسفی ملاصدرا و توصیف ایشان نسبت به فراجغرافیایی و فرا اجتماعی بودن مکتب ملاصدرا اظهار کرد: دلیل این تحلیل از سوی معظم‌له آن است که بنیادهای فلسفی صدرایی بنیادهای عام است به این معنا که اگر این فیسلوف مباحث هستی‌شناختی را مطرح می‌کند معطوف به وجود بما هو وجود است؛ اگر بحث او معطوف به انسان است مربوط به هویتِ فطرت‌بنیان انسان و فطرت مشترکی است که همه انسانها فارغ از جغرافیا و رنگ و نژاد از آن برخوردار هستند.
دانشیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران ادامه داد: انسان‌شناسیِ صدرایی انسان‌شناسیِ اقلیمی نیست لذا مخاطب فلسفه صدرایی مخاطبی جهان‌شمول و در واقع فراجغرافیایی است، به همین دلیل است که با فلسفه صدرایی هم می‌توان یک تمدن ساخت و هم یک تمدن را نقد کرد؛ به بیان دیگر تمام آنچه که برای بنیان گذاری یک تمدن با همه مختصات و اضلاع متنوع خودش در ساختار انسان، هستی و جهان و جامعه مورد نیاز است در فلسفه صدرا وجود داشته و بسترها برای انگیزش و خیزش به سمت شکل دادن به یک تمدن اجتماعی جهان شمول فراهم است؛ لذا این وظیفه فیلسوفان صدرایی است که این ظرفیت و استعداد را به فعلیت برسانند و برای آشنایی اندیشمندان فلسفی جهان با فلسفه صدرایی کمک کنند.
امروز باید از فلسفه ملاصدرا پاسخ به پرسش‌های انسان معاصر را مطالبه کنیم
وی در ادامه افزود: آنچه که امروز در فلسفه صدرایی رونق دارد خوانش این فلسفه است در حالی‌که به اعتقاد من استنطاق فلسفه صدرایی وظیفه‌ای مهمتر از خوانش فلسفه صدرایی است؛ امروز باید از فلسفه ملاصدرا پاسخ به پرسش‌های انسان معاصر را مطالبه کنیم، اگر ملاصدرا فیسلوفی برای آینده انسان است پس این فلسفه باید توانایی آن را داشته باشد که این پرسش‌ها را پاسخ دهد لذا به شدت نیاز داریم که این پرسش‌ها را به فلسفه صدرا عرضه کنیم.
امروز باید انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی صدرایی به طور خاص استنطاق شود
حجت الاسلام غفاری قره‌باغ با بیان اینکه نباید توانایی فلسفه صدرایی را نادیده گرفت، تصریح کرد: از این فلسفه باید به نفع مسایل انسان معاصر کمک گرفت؛ پرسش‌هایی در باب معناداری زندگی و البته دیگر پرسش‌های زنده‌ای که انسان امروز با آنها دست و پنجه نرم می‌کند و برای یافتن پاسخ آنها گرفتار است اما از آنجایی که نتوانسته پاسخی برایشان پیدا کند درگیر معضلات پیچیده‌ای مثل بی‌معنایی و احیانا و خودکشی در گستره وسیع شده است؛ بنابراین به نظرم امروز باید انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی صدرایی به طور خاص استنطاق شود و توانایی‌های فلسفه صدرایی در این زمینه به فعلیت رسانده شود.
وی در ادامه با جایگاه ملاصدرا در عرصه علوم انسانیِ اسلامی اظهار کرد: ما برای ساختن نظریات در علوم انسانی اسلامی نیازمند فرانظریه‌های کلان و همچنین بنیادهای کلانِ نظری و نظریه‌های مادر هستیم؛ ما نیازمند فرا نظریه هستیم؛ فرانظریه به نظریاتی گفته می‌شود که هم نظریه هستند و هم مولد نظریات کثیر دیگر در زیرمجموعه خودشان محسوب می‌شوند؛ به عنوان مثال رئالیسم در گستره صدرایی الان نظریه و فرانظریه‌ای است که توانایی رویارویی با ارکان مدرنیزاسیون را دارد؛ سوبجکتیویسم به عنوان رکن مدرنیته رقیبی مثل رئالیسم را دارد و رئالیسم این توانایی را دارد که هم ساختار مدرنیته را در تمدن غربی نقد کند و هم ساختاری ایجابی محسوب شود.
نمی شود بی اعتنا به دنیا، به فکر ساخت تمدن بود
این پژوهشگر در این راستا ادامه داد: ما در تمدن اسلامی به ناچاربرای ساختن یک تمدن معطوف به حقیقت و واقعیت به رئالیسم نیازمندیم و این کلان نظریه را اکنون آماده‌ی آماده در رویکرد صدرایی سراغ داریم؛ همچنین به عنوان نمونه دوم؛ کلان نظریه یا فرانظریه رابطه اندماجی نفس و بدن در رویکرد صدرایی را داریم؛ رویکرد اندماجی در نفس و بدن این پیامد را به همراه دارد که عالم ماده و عالم آخرت نَه به عنوان دو عالم گسسته از یکدیگر و نهایتا منضم به یکدیگر بلکه به عنوان دو عالم تو در تو با هم و توامان با یکدیگر در نگاه صدرایی دیده می‌شوند؛ لذا در رویکرد صدرایی برای آباد کردن نفس، محتاج به آباد کردن بدن هستید چون بدن و نفس منضم به هم نیستند بلکه مندمج و متحد با یکدیگر هستند؛ پس نتیجه اینکه ما در رویکرد صدرایی آبادانی عالم تجرد را جدا از آبادانی عالم دنیا نبینیم و برای آبادانی عالم تجرد به ناچار سهمی هم به آبادانی دنیا باید بگذاریم لذا برای تمدن و شکل‌دهی به تمدن نمی‌توانیم منزوی باشیم و انزواطلبانه به سمت ساخت تمدن برویم و اصلا نمی شود بی اعتنا به دنیا بود و به فکر ساخت تمدن بود.
فرانظریات فلسفه صدرایی توانایی بنیان‌گذاری نظریات علوم انسانی اسلامی را دارد
دانشیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران افزود: بستر آبادانی دنیا و بستر فلسفی برای پشتیبانی از آبادنی دنیا در فلسفه صدرایی وجود دارد، اما نَه آبادانی دنیایی که در آن غفلت از آبادانی آخرت است و نه آبادنی آخرتی که در آن غفلت از آبادانی دنیا است، این نگاه توامان به دنیا و آخرت نگاهی فلسفی در رویکرد صدرایی است که پشتیبانی فلسفی شده است؛ لذا در فلسفه صدرایی شاهد نظریات مادر و فرانظریه‌هایی هستیم که توانایی بنیان‌گذاری نظریات علوم انسانی اسلامی را دارند و به این معنا می توانیم ملاصدرا را به عنوان کسی که به تمهید علوم انسانی اسلامی اندیشیده تلقی کنیم اما متاسفانه فیلسوفان اسلامی امتداداندیش نبودند و این مساله به عنوان دغدغه زنده در بستر فلسفه اسلامی شکل گرفته و این نقص فلسفه اسلامی است که امیدواریم یا اهتمام فیلسوفان مسلمان به مساله امتداد اندیشه اسلامی؛ شاهد رفع این نقیصه در سنت اسلامی باشیم.
........................
به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان
