طبق حدیث ثقلین، قرآن و عترت دو میراث جاوید پیامبر اکرم(ص) هستند و ارتباط میان آنها ناگسستنی است؛ بر این اساس لازم است تا در ذکر مصائب سیدالشهداء(ع) به عنوان مظهری از عترت(ع) به دنبال ارتباطی موضوعی و مضمونی با قرآن در طول جلسات حسینی تداوم داشته و سهم هر یک به درستی ادا شود.
ماه محرم آغاز شد و طبق یک سنت دیرینه و حسنه، مجالس عزای حسینی(ع) در قالب مساجد، تکایا و حسینیه‌ها در این روزها به ویژه دهه اول محرم با شور و حرارتی وصف‌نانشدنی برپا می‌شود.
ذکر مصائب اهل بیت(ع) در وقایع منتهی به عاشورا و همچنین شرح فاجعه‌بار آنچه در این روز از سوی سپاه کفر بر آل‌الله روا داشته شد، از جمله موضوعات متداولی است که هر ساله و مقارن با این ایام با نیت توسل به ساحت معصوم(ع)، گشایش گرفتاری‌ها از میان امت اسلامی و امید به شفاعت ایشان در سرای آخرت، در این مجالس قابل طرح است.
روایاتی مبتنی بر برخی مقاتل موثق که طی تاریخ یک جا گردآورده نشده‌اند، همچون «مقتل ابی‌مخنف» یا «لهوف» سید بن طاووس که هر چند تا حدود زیادی مستند هستند، اما بر پایه برانگیخته شدن احساسات و عواطف عزاداران بنیان شده‌اند، چه برسد به «روضة‌الشهدا»ی ملاواعظ کاشفی که طبق نظر بسیاری از مورخان و کارشناسان تاریخ دین، قرابت آن با واقعه تاریخی چندان مستند نیست و همه اینها صرف نظر از برانگیختن هیجانات، عواطف و احساسات؛ دل‌شکستگی، مویه و زاری را در میان عزاداران در سوگ و ماتم سید و سالار شهیدان و کاروان عاشورا موجب می‌شوند.
توجه به یک نکته در این اوضاع و زمانه برای برپایی مجالس عزای حسینی بیش از پیش لازم و ضروری به نظر می‌رسد و آن وجه معرفتی و تدبری است که در مورد واقعه عاشورا منجر به بیان و قرائتی از این واقعه بزرگ می‌شود و بیش از پیش حقانیت قیام سیدالشهدا(ع) را برای مخاطبان که هر لحظه از زمانِ وقوع آن، دور و دورتر می‌شوند، به اثبات می‌رساند.
در حقیقت این وجه معرفتی، بازگشتی به روزگاری پیش از رخداد عاشورای سال ۶۱ هجری است و زمانی که پیامبر اکرم(ص) در پایان عمر شریف خود، با بیان وصیتی که بعدها به «حدیث ثقلین» شُهره گشت، دو موهبت گرانسنگ را به عنوان دو میراث و دو ثقل در میان امت اسلامی به یادگار گذاشتند. آنجا که فرمود: «إِنِّی تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَيْتِی ما إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بهما لَنْ تَضلُّوا أبَداً و إنّهما لَنْ يَفْتَرِقا حَتى يَرِدا عَلَی الحَوْضَ».
همانطور که در این حدیث شریف بر این نکته تأکید می‌شود که این دو یعنی کتاب خدا(قرآن) و عترت رسول خدا(اهل بیت) از یکدیگر جدا نمی‌شوند تا اینکه در روز قیامت نزد ایشان بازخواهند گشت، به نظر می‌رسد که در ذکرهای رسمی و برگزاری مراسم دینی و قرآنی، سهم هر دو ثقل باید به یک میزان، ادا و رعایت شود.
از آنجا که ایام عزای حسینی را در دو ماه محرم و صفر تجربه خواهیم کرد، با یک نگاه اجمالی به آنچه پیش‌تر در برگزاری مجالس و محافل عزای حسینی مشاهده کرده‌ایم، باید به این نکته اذعان کرد که اغلب مجالس عزای حسینی فاقد رویکردی جامع و چشمگیر در زمینه پرداختن به ثقل دیگر مورد تأکید رسول اکرم(ص) یعنی قرآن هستند یا اگر توجه به این نکته نیز صورت گرفته باشد، سهمی ناچیز را به خود اختصاص داده که جدای از پیکره و ساختار و فرم مجلس عزاداری و محتوای ارائه شده در آن، منعقد شده و منفک از جریان اصلی عزاداری معمولاً پیش از برگزاری مراسم به انجام می‌رسند.
تا همینجا نیز باید گفت که اقبال مجالس عزای حسینی به تلاوت قرآن و به اختصاص دقایقی از زمان خود به این امر مهم نیز قابل ستایش است؛ مبحثی که در سال‌های پیش ایکنا در گفت‌و‌گو با کارشناسان و به ویژه قاریان برجسته قرآن بر ضرورت برگزاری آن تأکید داشته است. البته با فراهم آمدن زمینه‌های لازم، اتخاذ تمهیداتی و همچنین مبتنی بر مصادری که به آنها اشاره شد، کم و بیش شاهد آن در محافل عزای حسینی بوده و هستیم که در ادامه به نمونه‌هایی برجسته از این اظهارنظرهای کارشناسی خواهیم پرداخت:
تعالی‌بخشی به شور و شعور مجالس حسینی با قاریانحسین اخوان‌اقدم؛ مدرس و پیشکسوت قرآنی پیرامون اهمیت قرآن و تلاوت آن در مجالس عزای حسینی با اشاره به اینکه امام حسین(ع) نیز از سپاه دشمن فرصت بیشتری را طلب کرد تا زمان بیشتری برای تلاوت قرآن داشته باشد، انس عزاداران را با قرآن حتی برای دقایقی محدود در جریان مجلس عزا، موجب ایجاد شوری همراه شعور در وجود عزاداران دانست.
دعوت از قاری در مجالس عزاداری حسینی موجب عزت است
محمدرضا خرمیان؛ قاری بین‌المللی نیز حضور قاری را موجب عزت مجالس عزاداری دانست، چرا که اساساً فلسفه قیام حضرت سیدالشهداء(ع) احیای قرآن بوده است و البته چه بهتر که این تلاوت همراه با خوانش ترجمه و بیان نکات تدبری در قرآن باشد، اما چون معمولاً زمان زیادی باید صرف این مسئله شود، لذا صِرف خواندن قرآن نیز موجب نورانی شدن قلوب و آمادگی بیشتر آنها برای درک بهتر نکات مطرح شده در جریان مجالس عزاداری خواهد شد.
پیشنهاد راه‌اندازی کارگروه «ثقلین» با حضور ۱۴ قاری و مادح
عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی کشورمان نیز به تاریخ ۱۲ آبان ۹۵ طی مراسمی در خانه مداحان در جمع ستایشگران اهل بیت و قاریان قرآن گفت: در این جمع که به بهانه گرامیداشت یاد یک قاری شهید به نام «محمود طالبی» و یک استاد قرآنی به نام استاد «محمدتقی مروت»، در این ایام و در آستانه هفتمین سال افتتاح خانه مداحان که یک قرارگاه و پایگاه بسیار پربرکت است، پیشنهاد راه‌اندازی کارگروهی ویژه مطرح شد. سلیمی عنوان کرد: پیشنهادی ارائه دادم تا کارگروهی با عنوان «کارگروه ثقلین» بتواند متشکل از هفت نفر از پیرغلامان اهل بیت(ع) و هفت نفر از اساتید و پیشکسوتان قرآنی باشد و به صورت فصلی یا ماهانه جلسات هم‌اندیشی و هم‌افزایی داشته باشند و در آن برای رفع این نقیصه بکوشند؛ به‌نحوی که ما هیچ جلسه قرآنی را در سطح کشور نداشته باشیم مگر اینکه بحث ذکر مناقب اهل بیت(ع) و آموزش اعضا جلسه در رابطه با بحث مداحی در دستور کار جلسه قرار بگیرد و بر عکس هیچ جلسه روضه‌خوانی و ذکر مناقب اهل بیت(ع) نداشته باشیم الا اینکه یک کانون آموزش قرآن در آن شکل گیرد. به طوری که به‌تدریج با یک برنامه‌ریزی پنج‌ساله یا بیشتر شاهد این باشیم که هیچ جلسه‌ای در کشور نباشد که یکی از این دو امانت بزرگ پیامبر(ص) پررنگ و دیگری کم‌رنگ باشد.
این قاری بین‌المللی کشور عنوان کرد: اگر این کار بدون اینکه بخواهیم آن را رسمی و دولتی کنیم تا وارد دست‌اندازهای اداری و ... شود، صورت بگیرد و در ادامه منشور یا دستورالعملی هم برای آن تهیه شود، حتماً می‌تواند سرمنشأ برکاتی برای اثبات توجه و فرمانبرداری ما از آن سفارش گرانقدر پیامبر اکرم(ص) باشد. امیدوارم این موضوع مورد توجه همه اعضای جامعه قرآنی و همه اعضای جامعه مداحان کشور قرار بگیرد و در دستور کار جدی قرار گیرد تا برکات خود را به‌زودی نشان دهد.
به گزارش ایکنا، اجرای این پیشنهاد به منصه ظهور نرسیده است، ولی تشکیل چنین کارگروهی می‌توانست راهگشای بسیاری از برنامه‌های هیئات حسینی شود و جا دارد نهادهای قرآنی به چنین پیشنهاداتی توجه داشته باشند.
اجتناب از دست‌اندازی‌های اداری و تهیه منشور
این قاری بین‌المللی کشور در پایان عنوان کرد: اگر این کار بدون اینکه بخواهیم آن‌را رسمی و دولتی کنیم تا وارد دست‌اندازهای اداری و ... شود، صورت بگیرد و در ادامه منشور یا دستورالعملی هم برای آن تهیه شود، حتماً می‌تواند سرمنشأ خیرات و برکاتی برای اثبات توجه و فرمانبرداری ما از آن سفارش گرانقدر پیامبر اسلام(ص) باشد. امیدوارم این موضوع مورد توجه همه اعضای جامعه قرآنی و همه اعضای جامعه مداحان کشور قرار بگیرد و در دستور کار جدی قرار بگیرد تا برکات خود را به‌زودی نشان دهد.
مسئولان فرهنگی و هیئات، اهمیت تلاوت قرآن را درک کنند
حیدر کسمایی، داور و قاری بین‌المللی قرآن، یکی از شروط لازم به منظور رونق کرسی‌های تلاوت قرآن در جریان برگزاری مجالس عزای حسینی را متوجه مسئولان و اهتمام بانیان برپایی این محافل دانست، توجهی که سرچشمه آن مسئولان فرهنگی هستند و به بانیان و مسئولان برپایی هیئات مذهبی و عزاداری تسری پیدا می‌کند.
وی به نمونه‌ای از تجارب صورت گرفته در این زمینه اشاره کرد؛ امری که از رهگذر پرداختن به آن و برگزاری محافل تلاوت در جریان مجالس عزاداری، وجوه دیگری همچون رویکرد درک مفاهیم و تدبر در قرآن نیز تحقق پیدا خواهد کرد.
مسئولان هیئات عزاداری درباره جایگاه قرآن توجیه شوندحسین طرقی؛ حافظ کل و مدرس قرآن کریم نیز در راستای صحبت‌های حیدر کسمایی که مسئولان فرهنگی و در امتداد آنها بانیان هیئات عزاداری باید در مورد جایگاه کرسی تلاوت قرآن در مجالس عزاداری، فرهنگسازی کنند، گفت: مسئولان فرهنگی و بانیان این محافل باید از میان افرادی برگزیده شوند که واقف به میزان اهمیت قرآن باشند و در این خصوص برنامه‌ریزی‌های لازم را به عمل آورند.
تلاوت قرآن در عزاداری آن را پسند امام زمان(عج) می‌کند
براساس یک باور قدیمی صاحب اصلی مجالس عزای حسینی، امام حی و حاضر؛ امام زمان(عج) است و نظر و تفضلی خاص نسبت به مجالس عزای جد بزرگوارشان امام حسین(ع) دارد. قطعاً اگر در جریان عزای حسینی به سنت آن حضرت یعنی امر تلاوت قرآن که سیدالشهدا(ع) برای احیای آن شبی را از دشمن مهلت خواستن، مورد توجه گردانندگان مجلس عزای حسینی قرار گیرد، این اتفاق خشنودی و رضایت‌مندی بیشتر امام عصر(عج) را به دنبال خواهد داشت؛ مسئله‌ای که حبیب مهکام؛ پیشکسوت قرآنی در گفت‌و‌گویی به این مسئله اشاره و آن را مورد تأکید قرار داد.
گذشته از اظهارنظرهای کارشناسی در باب اهمیت جایگاه قرآن و تلاوت آن در محافل عزای حسینی، از چندی پیش پویشی با عنوان سنت حسنه احیای قرآنی شب عاشورای حسینی به اجرا درآمد که به این واسطه حداقل در شب عاشورا و همراه با لحظاتی که سیدالشهداء(ع) و سایر شهدای کربلا در چنین شبی به راز و نیاز با خدا و قرائت قرآن مشغول بودند، عزاداران وقت بیشتری را به تلات و استماع قرآن در راستای سیره قرآنی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران شهید آن حضرت اختصاص دهند.تأثیر «نذر تلاوت» در گسترش فرهنگ قرائت قرآن در هیئات مذهبی
حمید مجیدی‌مهر؛ رئیس مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه که در زمینه برگزاری محافل و مسابقات سراسری و بین‌المللی قرآنی فعالیت دارد نیز با مثبت خواندن این پویش یعنی اجرای نذر تلاوت آن را در فرهنگسازی هیئات مذهبی مؤثر خواند و از قاریان که معمولاً بدون یا حداقل چشم‌داشتی در اغلب محافل قرآنی به اجرای تلاوت می‌پردازند، خواست که در برابر دعوت هیئات مذهبی به منظور تلاوت قرآن از خود اشتیاق نشان دهند.
آنچه گفته شد گوشه‌ای از نقطه‌نظرات کارشناسان قرآنی درباره لزوم اجرای تلاوت قرآن در مجالس عزاداری و تأثیرات مثبت آن در چنین محافلی بود، اما نکته حائز اهمیتی که وجود دارد، اینکه به شرط جانمایی چنین بخشی در محافل عزای حسینی، حال آنها باید از چه کمیت و کیفیتی برخوردار باشند که محمدرضا خرمیان؛ قاری بین‌المللی قرآن در مبحثی که تلاوت قرآن را موجب عزت محافل حسینی می‌شود به این موضوع که باید در این مجالس آیاتی خوانده شود که ارتباط موضوعی نیز با واقعه عاشورا و فلسفه قیام حسینی داشته باشند نیز اشاره کرد.
آیات متناسب با ولایت و اطاعت در هیئات مذهبی تلاوت شود
پیرامون این موضوع علی‌اکبر حنیفی؛ مدرس و پیشکسوت قرآنی به این موضوع اشاره می‌کند که قاریان باید مطالعه کنند تا با آیاتی که امام حسین(ع) از لحظه خروج از مکه تا رسیدن به کربلا قرائت کردند، آشنا شده و آنها را در مجالس تلاوت کنند.
در تأیید این اظهارنظر می‌توان به تلاوت آیات دیگری از قرآن نیز پرداخت که شاید ارتباطی مستقیم با موضوع عاشورا نداشته باشند، اما با تأویل و تفسیری می‌توان آنها را در زمره آیاتی از قرآن برشمرد که قرابت موضوعی با شخصیت سیدالشهدا(ع) و قیام آن حضرت دارند که از آن جمله می‌توان به آیه ۱۰۷ سوره مبارکه صافات یعنی «وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ» و آیات ۲۷ تا ۳۰ سوره مبارکه فجر یعنی «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی» اشاره کرد.
چگونه تلاوت قرآن در مجالس عزاداری به یک سنت تبدیل شود؟در این باره حتی می‌توان به گفت‌و‌گوی سیدمحسن موسوی‌بلده اشاره کرد که تلاوت در هیئات عزاداری ائمه(ع) را یکی از عرصه‌های نمایش همراهی قرآن و عترت معرفی کرده و تأکید کرد، پرداختن به آیاتی که سیدالشهداء(ع) در مواجهه با سپاه یزید و همچنین آیاتی که حضرت زینب(س) در زمان رسوایی بنی‌امیه در خطبه‌هایی که در مسجد شام آنها را خواندند، می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
زمینه‌سازی برای برپایی مجالس تلفیقی قرآن و عترت(ع)
اصغر اسکندری؛ حافظ کل و مدرس قرآن کریم اما یکی ار رهیافت‌های ممزوج شدن قرآن با مجالس عزای حسینی را برپایی مجالس تلفیقی قرآن و عترت(ع) دانست و این اعتقاد را دارد که در اغلب محافل و مجالس قرآنی صرف تلاوت قرآن را شاهدیم که به دلیل آن که اغلب مستمعین با زبان عرب آشنایی ندارند، ارتباط ایشان بیشتر با صوت و لحن و هنر قاری در امر تلاوت است حال آن که می‌توان در راستای تدبر در قرآن، زمان تلاوت را تقلیل داد و با تطبیق قرآن با معارف اهل بیت(ع) شاهد برگزاری یک مجلس تلفیقی بود.
تلاوت قرآن در مراسم عزاداری سالار شهیدان در کنار سخنرانی و نوحه‌سرایی، نه تنها نباید برنامه‌ای حاشیه‌ای باشد، بلکه بهترین زمان مراسم را باید به آن اختصاص داد. چه خوب است، آیاتی تلاوت و مفاهیم آن از سوی قاری، بیان شود که موضوعاتی مرتبط با قیام حسینی را در بر داشته باشد. در اینفوگرافیک «شمیم خوش حسین(ع) از قرآن بجوی» آیاتی با موضوعات ایثار، شهادت، وفاداری، امر به معروف و نهی از منکر و سایر شعائر دینی و آرمان‌های انقلابی و بعضاً اشاراتی به برخی روضه‌های خاص مانند استسقاء، توبه حر، بیعت، ورود به کربلا، قاسم بن الحسن(ع) و ... طی یک اینفوگرافیک به نمایش گذاشته شده است.
از آنچه که پیرامون موضوع به طور خلاصه به آن پرداخته شد می‌توان چنین نتیجه گرفت که برای همراهی بیشتر مجالس عزای حسینی با قرآن تا جایی که تلاوت قرآن در برگزاری این محافل نه‌تنها به عنوان یک بخش مهم بلکه به عنوان یک جریان ساری و جاری در تمامی اوقات مجلس عزا، به اجرا درآمده و عزاداران در فواصل گوناگون زمانی که صرف شرکت در این مجالس می‌کنند، مرتباً با اشارات و ادله قرآنی روبه‌رو شوند، نیازمند ایجاد یک ارتباط و پیوستگی فرمی و محتوایی میان قرآن و عترت(ع) است که زین پس قصد داریم در قالب گفت‌و‌گو با کارشناسان، جزئیات بیشتری از این امر را مکشوف سازیم
