شرح آیه 33 سوره مبارکه النساء

33- وَلِكُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ ۚ وَالَّذِينَ عَقَدَتْ أَيْمَانُكُمْ فَآتُوهُمْ نَصِيبَهُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدًا

33- براى هر کس، وارثانى قرار دادیم، که از میراث پدر و مادر و نزدیکان ارث ببرند; و (نیز) کسانى که با آنها پیمان بسته اید، نصیبشان را به آنان بپردازید خداوند بر هر چیز، شاهد و ناظر است

هر کس وارثى دارد

بار دیگر قرآن به مسائل ارث بازگشته، و خلاصه اى از احکام آن را که در آیات سابق در مورد خویشاوندان و نزدیکان بیان شد، ذکر کرده، مى فرماید: «براى هر کس اعم از زن و مرد، وارثانى قرار دادیم که از او ارث برند و آنچه پدران و مادران و نزدیکان از خود به یادگار مى گذارند، طبق برنامه خاصى در میان آنها تقسیم مى گردد» (وَ لِکُلّ جَعَلْنا مَوالِیَ مِمّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الأَقْرَبُونَ).(1)

این جمله در حقیقت مقدمه اى است براى حکمى که به دنبال آن بیان گردیده است، مى فرماید: «کسانى که با آنها پیمان بسته اید، نصیب و سهم آنها را از ارث بپردازید» (وَ الَّذینَ عَقَدَتْ أَیْمانُکُمْ فَآتُوهُمْ نَصیبَهُمْ).

این که در آیه از پیمان، تعبیر به عقد یمین (گره زدن با دست راست) شده به خاطر آن است که: انسان معمولاً براى هر کار بیشتر از دست راست استفاده مى کند و پیمان نیز شبیه به یک نوع گره زدن است.

اکنون ببینیم «هم پیمان ها»ئى که باید سهم ارث آنها را پرداخت، چه اشخاصى هستند؟

بعضى از مفسران احتمال داده اند: منظور «زن و شوهر» است; زیرا آنها با یکدیگر پیمان زناشوئى بسته اند.

ولى این احتمال بعید به نظر مى رسد; چرا که تعبیر ازدواج به «عقد یمین» و مانند آن در قرآن بسیار کم است، به علاوه، تکرار مطالب گذشته محسوب مى شود.

آنچه به مفهوم آیه نزدیک تر است، این است که: مراد همان پیمان «ضمان جریره» مى باشد که قبل از اسلام وجود داشت، اسلام آن را اصلاح کرد، و چون جنبه سازنده داشت بر آن صحه گذاشت، و آن چنین بود که:

دو نفر با هم قرار مى گذاشتند در کارها «برادروار» به یکدیگر کمک کنند، و در برابر مشکلات، یکدیگر را یارى نمایند، و به هنگامى که یکى از آنها از دنیا برود، شخصى که بازمانده است از وى ارث ببرد.

اسلام این پیمان دوستى و برادرى را به رسمیت شناخت، ولى تأکید کرد: ارث بردنِ چنین هم پیمانى، منحصراً در زمینه عدم وجود طبقات خویشاوندان خواهد بود، یعنى اگر خویشاوندى نبود، شخصى که با او «ولاء ضمان جریره» پیدا کرده، و چنان معاهده اى را بسته است از وى ارث مى برد. شرح بیشتر این موضوع در کتب فقهى در کتاب ارث آمده است.(2)

سپس در پایان آیه مى فرماید: اگر در دادن سهام صاحبان ارث کوتاهى کنید، و یا حق آنها را کاملاً ادا نمائید، در هر حال خدا آگاه است; «زیرا او شاهد و ناظر

هر کار و هر چیزى مى باشد» (إِنَّ اللّهَ کانَ عَلى کُلِّ شَیْء شَهیداً).

1 ـ «مَوالِى» جمع «مولى» در اصل، از ماده «ولایت» به معنى ارتباط و اتصال است، و به تمام افرادى که به یکدیگر به نوعى ارتباط دارند، اطلاق مى شود، منتها در پاره اى از موارد به معنى ارتباط «سرپرست» با «پیروان» مى باشد و در آیه فوق به معنى «وارثان» است.

2 ـ صورت پیمان «ضمان جریره» چنین است: نفر اول چنین مى گوید: عاقَدْتُکَ عَلى أَنْ تُنْصُرَنِى 2
وَ أَنْصُرَکَ وَ تَعْقِلَ عَنِّى وَ أَعْقِلَ عَنْکَ وَ تَرِثُنِى وَ أَرِثُکَ: «با تو پیمان بستم که مرا یارى کنى و من تو را یارى کنم و در پرداختن غرامت ها به من کمک کنى و من نیز به تو کمک کنم و از من ارث ببرى و من نیز از تو ارث ببرم».

سپس نفر مقابل مى گوید: قَبِلْتُ: «قبول کردم».

...........................

تفسیر نمونه