شرح آیه 47 سوره مبارکه النساء
47- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ آمِنُوا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَىٰ أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ ۚ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا
47- اى کسانى که کتاب آسمانى به شما داده شده! به آنچه (بر پیامبر خود) نازل کردیم ـ و هماهنگ با نشانه هایى است که با شماست ـ ایمان بیاورید، پیش از آن که صورت (انسانى) گروهى را محو کنیم، سپس به پشت سر بازگردانیم، یا آنها را از رحمت خود دور سازیم، همان گونه که «اصحاب سبت» [= گروهى از تبهکاران بنى اسرائیل ]را از رحمت خود دور ساختیم; و فرمان خدا، در هر حال انجام شدنى است
سرنوشت افراد لجوج
به دنبال بحثى که در آیات سابق درباره اهل کتاب بود، در اینجا روى سخن را به خود آنها کرده، مى فرماید: «اى کسانى که کتاب آسمانى به شما داده شده! به آنچه نازل کرده ایم ـ و هماهنگ با نشانه هائى است که در کتب شما است ـ ایمان بیاورید»! (یا أَیُّهَا الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَکُمْ).
مسلماً شما با داشتن این همه نشانه، از دیگران سزاوارترید که به این آئینِ پاک بگروید.
پس از آن، آنها را تهدید مى کند که سعى کنید پیش از آن که گرفتار یکى از دو عقوبت شوید، در برابر حق تسلیم گردید.
نخست این که: «صورت هائى را به کلى محو کرده (و تمام اعضائى که به وسیله آن حقایق درک مى شوند را از میان برده) سپس آنها را به پشت سر بازگردانیم» (مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها).(1)
شاید نیاز به یادآورى نداشته باشد که منظور از این جمله، از کار افتادن عقل، هوش، چشم و گوش آنها از نظر عدم درک واقعیات زندگى و انحراف از صراط مستقیم است، چنان که در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «منظور از آن محو کردن وجوه آنها در مسیر هدایت و بازگرداندن آنها به عقب در مسیر گمراهى و ضلالت است».(2)
توضیح این که: اهل کتاب، مخصوصاً یهود، هنگامى که با آن همه نشانه هاى روشن در برابر حق تسلیم نشدند، و آگاهانه به لجاجت و عناد برخاستند، و در صحنه هاى مختلف این خلافگوئى و خلافکارى آگاهانه را تکرار کردند، این حالت تدریجاً به صورت یک طبیعت ثانوى براى آنها شد، گوئى به کلى افکارشان مسخ و چشم و گوششان کور و کر شد.
چنین کسانى به جاى این که در زندگى به پیش بروند به قهقرا و عقب باز مى گردند و این است جزاى آنهائى که حق را دانسته انکار مى کنند.
این در حقیقت شبیه همان چیزى است که در آغاز سوره «بقره» آیه 6 به آن اشاره شده است.
بنابراین، منظور از «طمس و محو و بازگرداندن به عقب» در آیه فوق، همان محو فکرى و روحى و عقب گرد معنوى است.
و اما در مورد مجازات دوم که به آن تهدید شده اند، مى فرماید: «پیش از این که آنها را از رحمت خود دور سازیم، همان طور که اصحاب سبت(3) را دور ساختیم» (أَوْ نَلْعَنَهُمْ کَما لَعَنّا أَصْحابَ السَّبْتِ).
در اینجا سؤالى پیش مى آید که: این دو تهدید چه تفاوتى با هم دارد که با لفظ «أَو» به معنى «یا» عطف به یکدیگر شده اند؟
بعضى از مفسران معتقدند: تهدید نخست، جنبه معنوى دارد و تهدید دوم، جنبه ظاهرى و مسخ جسمانى، به قرینه این که خداوند مى فرماید: «همان طور که اصحاب سبت را از رحمت خود دور ساختیم اینها را نیز از رحمت خود دور خواهیم ساخت» و مى دانیم اصحاب سبت (چنان که به خواست خدا در سوره «اعراف» خواهد آمد) از نظر ظاهرى مسخ شدند.
بعضى دیگر معتقدند: این لعن و دورى از رحمت خدا نیز جنبه معنوى خواهد داشت، با این تفاوت که:
تهدید اول، اشاره به انحراف، گمراهى و عقب گرد آنها است.
و تهدید دوم، به معنى نابودى و هلاکت (یکى از معانى لعن همان هلاکت است).
خلاصه این که: اهل کتاب با اصرار و پافشارى در مخالفت با حق، عقب گرد و سقوط مى کنند و یا نابود مى شوند.
سؤال دیگرى در اینجا پیش مى آید و آن این که آیا این تهدید درباره آنها عملى شد یا خیر؟
شک نیست تهدید اول در مورد بسیارى از آنها و تهدید دوم درباره بعضى از آنها عملى گردید و حداقل جمع زیادى از آنها در جنگ هاى اسلامى در هم کوبیده شدند و قدرتشان بر باد رفت.
تاریخ دنیا نشان مى دهد: آنها بعد از آن نیز در کشورهاى مختلفى تحت فشار شدید قرار گرفتند و نفرات زیادى را از دست دادند، و هم اکنون نیز، در شرائط بسیار نامساعد و خطرناکى زندگى مى کنند.
و در پایان آیه، براى تأکید این تهدیدها مى فرماید: «فرمان خدا در هر حال انجام شدنى است» و هیچ قدرتى مانع از آن نخواهد بود (وَ کانَ أَمْرُ اللّهِ مَفْعُولاً).
1 ـ «طمس» در اصل، به معنى محو آثار چیزى است، مانند این که خانه اى را ویران کنند و سپس جاى آن را به کلى صاف کرده، آثار بناى سابق را از آن بر چینند، ولى به طور کنایه در مورد چیزهائى که از اثر و خاصیت افتاده نیز گفته مى شود.
2 ـ «مجمع البیان»، جلد 3، صفحه 55، ذیل آیه ـ «بحار الانوار»، جلد 7، صفحه 141 و جلد 9، صفحه 193.
3 ـ اصحاب سبت همان طور که شرح سرگذشت آنها در سوره «اعراف»، ذیل آیات 163 تا 166 خواهد آمد، جمعى از یهود بودند که در روز شنبه که موظف به تعطیل کسب و کار بودند، بر خلاف فرمان پیامبر خود، به ماهیگیرى پرداختند و طغیان را بر حدّ نهایت رساندند و به مجازات دردناکى گرفتار شدند.
........................
تفسیر نمونه
