شرح آیات 72 لغایت 74 سوره مبارکه المائده

72- لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ ۖ وَقَالَ الْمَسِيحُ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ ۖ إِنَّهُ مَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَيْهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ ۖ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنصَارٍ

73- لَّقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ ۘ وَمَا مِنْ إِلَٰهٍ إِلَّا إِلَٰهٌ وَاحِدٌ ۚ وَإِن لَّمْ يَنتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

74- أَفَلَا يَتُوبُونَ إِلَى اللَّهِ وَيَسْتَغْفِرُونَهُ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

72- کسانى که گفتند: «خداوند همان مسیح فرزند مریم است»، بیقین کافر شدند، (با این که خود) مسیح گفت: «اى بنى اسرائیل! خداوند یگانه را، که پروردگار من و شماست، پرستش کنید; زیرا هر کس همتایى براى خدا قرار دهد، خداوند بهشت را بر او حرام کرده; و جایگاه او دوزخ است; و براى ستمکاران، هیچ یار و یاورى نیست.»

73- کسانى که گفتند: «خداوند، یکى از سه خداست» بیقین کافر شدند; هیچ معبودى جز معبود یگانه نیست; و اگر از آنچه مى گویند دست برندارند،عذاب دردناکى به کافران آنها (که روى این عقیده ایستادگى کنند،) خواهد رسید

74- آیا به سوى خدا بازنمى گردند، و از او طلب آمرزش نمى کنند؟! (در حالى که) خداوند آمرزنده و مهربان است

تثلیث در مسیحیت

در تعقیب بحث هائى که در مورد انحرافات یهود، در آیات قبل، گذشت، این آیات و آیات بعد، از انحرافات مسیحیان سخن مى گوید.

نخست از مهم ترین انحراف مسیحیت یعنى مسأله «الوهیت مسیح» و «تثلیث معبود» بحث کرده مى فرماید: «به طور مسلّم آنها که گفته اند: خدا همان مسیح بن مریم است، کافر شدند» (لَقَدْ کَفَرَ الَّذینَ قالُوا إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسیحُ ابْنُ مَرْیَمَ).

چه کفرى از این بالاتر که خداوند نامحدود از هر جهت را، با مخلوقى که از هر جهت محدود است یگانه و متحد بدانند، و صفات مخلوق را براى خالق قرار دهند؟!

در حالى که خود مسیح(علیه السلام) با صراحت به بنى اسرائیل گفت: «خداوند یگانه اى را پرستش کنید که پروردگار من و شما است» (وَ قالَ الْمَسیحُ یا بَنی إِسْرائیلَ اعْبُدُوا اللّهَ رَبِّی وَ رَبَّکُمْ).

و به این ترتیب، بیزارى خود را از هر گونه شرک و غلوّ در مورد خویش نفى کرد و خود را همانند دیگران مخلوقى از مخلوقات خدا معرفى نمود.

و نیز مسیح(علیه السلام) براى تأکید این مطلب و رفع هر گونه ابهام و اشتباه اضافه کرد: «هر کس شریکى براى خدا قرار دهد خداوند بهشت را بر او حرام کرده و جایگاه او آتش است» (إِنَّهُ مَنْ یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النّارُ).

و باز براى تأکید بیشتر و اثبات این حقیقت که شرک و غلوّ یک نوع ظلم آشکار است به آنها گفت: «براى ستمگران و ظالمان هیچ گونه یار و یاورى

وجود نخواهد داشت» (وَ ما لِلظّالِمینَ مِنْ أَنْصار).

همان طور که در سابق هم اشاره کرده ایم تاریخ مسیحیت مى گوید: تثلیث در قرون نخستین و مخصوصاً در عصر مسیح(علیه السلام) وجود نداشت، و حتى در «اناجیل» کنونى با تمام تحریف هائى که در آن به عمل آمده است، کمترین سخنى از «تثلیث» دیده نمى شود، و خودِ محققانِ مسیحیت به این امر معترفند.

بنابراین، آنچه در آیه فوق در مورد پافشارى مسیح(علیه السلام) و روى مسأله توحید دیده مى شود مطلبى است که با منابع موجود مسیحیت نیز هماهنگ است و از دلائل عظمت قرآن محسوب مى شود.(1)

ضمناً باید توجه داشت آنچه در این آیه مورد بحث واقع شده مسأله غلوّ و وحدت مسیح با خدا و به عبارت دیگر «توحید در تثلیث» است.

* * *

ولى در آیه بعد به مسأله «تعدد خدایان» از نظر مسیحیان یعنى «تثلیث در توحید» اشاره کرده، مى فرماید: «آنها که گفته اند: خداوند سومین اقنوم(2) از اقانیم سه گانه است به طور مسلّم کافر شده اند» (لَقَدْ کَفَرَ الَّذینَ قالُوا إِنَّ اللّهَ ثالِثُ ثَلاثَة).

بسیارى از مفسران، مانند: «طبرسى» در «مجمع البیان» و «شیخ طوسى» در «تبیان» و «فخر رازى» و «قرطبى» در تفسیر خود چنین تصور کرده اند که: آیه قبل درباره فرقه اى از مسیحیان به نام «یعقوبیّه» است که خدا را با مسیح(علیه السلام) متحد مى دانند، ولى این آیه درباره فرقه دیگرى به نام «ملکانیه» و «نسطوریه» است که قائل به خدایان سه گانه اند.(3)

اما همان طور که سابقاً هم گفتیم این برداشت از مسیحیت با حقیقت تطبیق نمى کند; زیرا اعتقاد به تثلیث در میان همه مسیحیان عمومیت دارد، همان طور که اعتقاد به توحید و یگانگى خدا در میان ما مسلمانان قطعى و مسلّم است، منتها آنها در عین این که خدایان را حقیقتاً سه گانه مى دانند، یگانه حقیقى نیز مى دانند و به اعتقاد آنها سه واحد حقیقى، یک واحد حقیقى را تشکیل مى دهند!

دو آیه فوق، ظاهراً به دو جنبه مختلف این دو قضیه اشاره مى کند: در آیه اول اشاره به وحدت خدایان سه گانه، و در آیه دوم اشاره به تعدد آنها است، و قرار گرفتن این دو بیان پشت سر هم در حقیقت، اشاره به یکى از دلائل روشن ابطال عقیده آنها مى باشد که چگونه خداوند

گاهى با مسیح (و روح القدس) حقیقتاً یکى

و گاهى حقیقتاً سه چیز مى شود، مگر مساوى بودن سه با یک معقول است؟!

آنچه این حقیقت را تأئید مى کند این است که: ما در میان مسیحیان هیچ طایفه اى را نمى یابیم که به خدایان سه گانه قائل نباشند.(4)

آنگاه قرآن به طور قاطع در پاسخ آنها مى فرماید: «هیچ معبودى جز معبود یگانه نیست» (وَ ما مِنْ إِله إِلاّ إِلهٌ واحِدٌ).

مخصوصاً ذکر کلمه «مِنْ» قبل از «إِله» تأکید بیشترى را در نفى معبودهاى دیگر مى رساند.

دگر بار با لحن شدید و مؤکد به آنها اخطار مى کند که: «اگر دست از این عقیده برندارند عذاب دردناکى در انتظار کسانى که بر این کفر باقى بمانند خواهد بود» (وَ إِنْ لَمْ یَنْتَهُوا عَمّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ).

کلمه «مِنْ» در «مِنْهُمْ» به عقیده بعضى بیانیه است، ولى ظاهر این است که براى «تبعیض» بوده باشد و در حقیقت اشاره به کسانى است که، بر کفر و شرک خود باقى ماندند و بعد از دعوت قرآن، به توحید باز نگشتند، نه آنها که توبه کردند و بازگشت نمودند.

در تفسیر «المنار» از کتاب «اظهار الحق» داستانى نقل شده که ذکر آن در اینجا بى تناسب نیست و نشان مى دهد: چگونه تثلیث و توحید نصارى غیر قابل درک مى باشند، نویسنده آن کتاب مى گوید:

سه نفر به آئین مسیحیت در آمدند، کشیش، عقائد ضرورى مسیحیت از جمله عقیده تثلیث را به آنها تعلیم کرد.

روزى یکى از علاقمندان به مسیحیت نزد کشیش آمد و از کسانى که تازه به آئین مسیحیت در آمده بودند، سؤال کرد.

کشیش با کمال خوشوقتى اشاره به آن سه نفر نمود، او بلافاصله پرسید:

آیا از عقائد ضروریه ما چیزى یاد گرفته اند؟

کشیش با شجاعت و تأکید گفت: آرى، سپس به عنوان نمونه یکى از آنها را صدا زد تا او را در حضور میهمان بیازماید.

کشیش گفت: درباره تثلیث چه مى دانى؟

او در جواب گفت: شما به من چنین یاد دادید که خدایان سه گانه اند یکى در آسمان است و دیگرى در زمین از شکم «مریم» متولد شد و سومین نفر به صورت کبوترى بر خداى دوم در سن سى سالگى نازل گردید!

کشیش عصبانى شد و او را بیرون کرده گفت: چیزى نمى فهمد.

نفر دوم را صدا زد، او در جواب این سؤال در مورد تثلیث، گفت:

شما به من چنین تعلیم دادید که خدایان سه بودند، اما یکى از آنها به دار آویخته شد، بنابراین، اکنون دو خدا بیشتر نداریم!

خشم کشیش بیشتر شد و او را نیز بیرون کرد.

سومى را که باهوش تر و جدى تر در حفظ عقائد دینى بود، صدا زد و همان مسأله را از او پرسید، او با احترام گفت:

پیشواى من! آنچه را به من آموختید کاملاً حفظ کرده ام و از برکت مسیح به خوبى فهمیده ام، شما گفتید:

خداوند یگانه، سه گانه است و خداوندان سه گانه یگانه اند، یکى از آنها را به دار زدند و مُرد و بنابراین همه مردند; زیرا او با بقیه یگانه بود و به این ترتیب الآن هیچ خدائى وجود ندارد!

* * *

در آیه سوم از آنها دعوت مى کند که از این عقیده کفرآمیز توبه کنند تا خداوند آنها را مشمول عفو و بخشش خود قرار دهد لذا مى فرماید: «آیا بعد از این همه، آنها به سوى خداى یگانه باز نمى گردند؟ و از این شرک و کفر طلب آمرزش نمى کنند؟ با این که خداوند غفور و رحیم است»؟ (أَ فَلا یَتُوبُونَ إِلَى اللّهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَهُ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ).

انتظار آن است که پس از روشن شدن حقایق از اشتباهات گذشته توبه کنند و از خداوند درخواست آمرزش نمایند; چرا که خداوند غفور و رحیم است.

1 ـ براى توضیح بیشتر درباره این موضوع و درباره مسأله تثلیث و وحدت در تثلیث، به تفسیر «نمونه»، جلد 4، ذیل آیه 171 سوره «نساء» مراجعه فرمائید.

2 ـ «اقنوم» به معنى اصل و ذات، و جمع آن «اقانیم» است.

3 ـ «مجمع البیان»، جلد 3، صفحه 391، ذیل آیه مورد بحث، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، طبع اول، 1415 هـ ق ـ تفسیر «تبیان»، جلد 3، صفحه 601، مکتب الاعلام الاسلامى، طبع اول، 1409 هـ ق ـ تفسیر «کبیر فخر رازى»، جلد 12، صفحه 59، دار الکتب العلمیة تهران، طبع دوم ـ تفسیر «قرطبى»، جلد 6، صفحه 249، مؤسسة التاریخ العربى، بیروت، 1405 هـ ق.

4 ـ در بعضى از روایات و بعضى از تواریخ نقل شده که: در میان مسیحیان اقلیتى وجود دارند که معتقد به خدایان سه گانه نیستند بلکه تنها به وحدت عیسى(علیه السلام) با خدا اعتقاد دارند ولى ما امروز کمتر نام و نشانى از آنها را مى بینیم (براى آگاهى بیشتر از این دسته از احادیث به «بحار الانوار»، جلد 9، صفحه 2، کتاب الاحتجاج، باب 1: اِحْتِجاجُ اللّهِ تَعالى عَلى أَرْبابِ الْمِلَلِ الْمُخْتَلِفَةِ فِى الْقُرْآنِ الْکَرِیْمِ، رجوع فرمائید).

..........................

تفسیر نمونه