أَیُّهَا النَّاسُ، لَوْ لَمْ تَتَخَاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ، وَ لَمْ تَهِنُوا عَنْ تَوْهِینِ الْبَاطِلِ، لَمْ یَطْمَعْ فِیکُمْ مَنْ لَیْسَ مِثْلَکُمْ، وَ لَمْ یَقْوَ مَنْ قَوِیَ عَلَیْکُمْ. لکِنَّکُمْ تِهْتُمْ مَتَاهَ بَنِی إِسْرائِیلَ. وَ لَعَمْرِی، لَیُضَعَّفَنَّ لَکُمُ التِّیهُ مِنْ بَعْدِی أَضْعَافاً بِمَا خَلَّفْتُمُ الْحَقَّ وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ، وَ قَطَعْتُمُ الاَْدْنى، وَ وَصَلْتُمُ الاَْبْعَدَ. وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِنِ اتَّبَعْتُمُ الدَّاعِیَ لَکُمْ، سَلَکَ بِکُمْ مِنْهَاجَ الرَّسُولِ، وَ کُفِیتُمْ مَؤُونَةَ الاِعْتِسَافِ، وَ نَبَذْتُمُ الثِّقْلَ الْفَادِحَ عَنِ الاَْعْنَاقِ.
اى مردم، اگر شما دست از حمايت يکديگر، در يارى حق، بر نمى داشتيد و در تضعيف باطل سستى نمى کرديد، هيچ گاه کسانى که در حدّ شما نيستند در نابودى شما طمع نمى کردند و آن ها که بر شما مسلّط گشتند، مسلّط نمى شدند; ولى شما همچون بنى اسرائيل به (سبب ترک يارى حق) در حيرت و سرگردانى فرو رفتيد. به جانم سوگند! سرگردانى شما بعد از من چند برابر خواهد شد; چرا که حق را پشت سر انداختيد و از نزديک ترين افراد (به پيامبر(صلى الله عليه وآله) که اشاره به خود آن حضرت است) بريده و به دورترين افراد (بنى اميّه) پيوستيد!
بدانيد، اگر از پيشوا و رهبر خود پيروى کنيد شما را به همان راهى مى برد که رسول خدا(صلى الله عليه وآله) از آن راه رفت، از رنج ها (ى بى راهه رفتن) آسوده خواهيد شد و بار سنگين مشکلات را از گردن خود بر مى داريد.
شرح و تفسیر: دلیل اصلى عقب ماندگى
امام(علیه السلام) در این بخش از خطبه ـ که بخش پایانى آن است ـ بعد از بیان سرنوشت شوم و مرگبار بنى امیّه به بیان سرنوشت گروهى از پیروان حق مى پردازد که در حمایت حق سستى کردند و به علت همین سستى، دشمنان سال ها بر آن ها مسلّط شدند و سرنوشتى همچون بنى اسرائیل در سرزمین تیه پیدا کردند; مى فرماید: «اى مردم، اگر دست از حمایت یکدیگر، در یارى حق، بر نمى داشتید و در تضعیف باطل سستى نمى کردید، هیچ گاه کسانى که در حدّ شما نیستند در نابودى شما طمع نمى کردند و آن ها که بر شما مسلّط گشتند، مسلّط نمى شدند» (أَیُّهَا النَّاسُ، لَوْ لَمْ تَتَخَاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ، وَ لَمْ تَهِنُوا عَنْ تَوْهِینِ الْبَاطِلِ، لَمْ یَطْمَعْ فِیکُمْ مَنْ لَیْسَ مِثْلَکُمْ، وَ لَمْ یَقْوَ مَنْ قَوِیَ عَلَیْکُمْ).
این سخن، اشاره به سلطه معاویه و یارانش بر اصحاب حضرت در زمان آن حضرت (به صورت محدود) و بعد از آن حضرت (به صورت نامحدود است).
آن چه امام(علیه السلام) در این عبارت بیان کرده، مخصوص آن عصر و زمان نیست; بلکه یک اصل کلى براى همه اعصار و قرون است که پیشرفت و قدرت باطل به سبب سستى و اختلاف طرفداران حق است ; و گرنه با پایگاه محکمى که دارند قطعاً بر طرفداران باطل پیروز خواهند شد.
سپس امام(علیه السلام) در ادامه این سخن، این گروه را به بنى اسرائیل تشبیه مى کند که بر اثر دورى از حق در تیه (بخشى از بیابان صحراى سینا) سرگردان شدند; مى فرماید: «ولى شما همچون بنى اسرائیل به (سبب ترک یارى حق) در حیرت و سرگردانى فرو رفتید. به جانم سوگند! سرگردانى شما بعد از من چند برابر خواهد شد; چرا که حق را پشت سر انداختید و از نزدیک ترین افراد (به پیامبر(صلى الله علیه وآله) که اشاره به خود آن حضرت است) بریده و به دورترین افراد (بنى امیّه) پیوستید!» (لکِنَّکُمْ تِهْتُمْ مَتَاهَ(1) بَنِی إِسْرائِیلَ. وَ لَعَمْرِی، لَیُضَعَّفَنَّ لَکُمُ التِّیهُ مِنْ بَعْدِی أَضْعَافاً(2) بِمَا خَلَّفْتُمُ الْحَقَّ وَرَاءَ ظُهُورِکُمْ، وَ قَطَعْتُمُ الاَْدْنى، وَ وَصَلْتُمُ الاَْبْعَدَ).
و در پایان این سخن، راه نجات را به روى اصحابش مى گشاید و این نکته را براى آن ها گوشزد مى کند که هیچ زمانى براى بازگشت به سوى حق دیر نیست; مى فرماید: «بدانید، اگر از پیشوا و رهبر خود پیروى کنید شما را به همان راهى مى برد که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از آن راه رفت، و از رنج ها (ى بى راهه رفتن) آسوده خواهید شد و بار سنگین مشکلات را از گردن خود بر مى دارید» (وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِنِ اتَّبَعْتُمُ الدَّاعِیَ لَکُمْ، سَلَکَ بِکُمْ مِنْهَاجَ الرَّسُولِ، وَ کُفِیتُمْ مَؤُونَةَ الاِعْتِسَافِ(3)، وَ نَبَذْتُمُ الثِّقْلَ الْفَادِحَ(4) عَنِ الاَْعْنَاقِ).
1. «تهتم» و «متاه» هر دو از ماده «تيه» است که در اصل به معناى تکبّر آمده; سپس به معناى گم کردن راه و سرگردان شدن استعمال شده و در جمله مزبور اشاره به همين است; يعنى شما همچون بنى اسرائيل سرگردان شديد. (متاه، مصدر ميمى است). 2. «أضعاف» جمع «ضعف» (بر وزن فعل) به معناى دو برابر يا چند برابر است. 3. «اعتساف» به معناى گمراهى است و از ماده «عسف» (بر وزن وصف) به همين معنا گرفته شده است.
