شرح آیه 145 سوره مبارکه بقره

145- وَلَئِنْ أَتَيْتَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ بِكُلِّ آيَةٍ مَّا تَبِعُوا قِبْلَتَكَ ۚ وَمَا أَنتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ ۚ وَمَا بَعْضُهُم بِتَابِعٍ قِبْلَةَ بَعْضٍ ۚ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُم مِّن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ إِنَّكَ إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ

145- سوگند که اگر براى (این گروه از) کسانى که کتاب آسمانى به آنها داده شده، هر گونه (دلیل و) نشانه اى بیاورى، از قبله تو پیروى نخواهند کرد; و تو نیز، هیچ گاه از قبله آنان، پیروى نخواهى نمود. و حتّى هیچ یک از آنها، پیروى از قبله دیگرى نخواهد کرد! و اگر تو، پس از این آگاهى، از هوسهاى آنها پیروى کنى، به یقین از ستمکاران خواهى بود.

آنها به هیچ قیمت راضى نمى شوند

در تفسیر آیه قبل خواندیم اهل کتاب مى دانستند تغییر قبله از «بیت المقدس» به سوى «کعبه» نه تنها ایرادى بر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نیست، بلکه از جمله نشانه هاى حقانیت او است; زیرا در کتاب هاى خود خوانده بودند پیامبر موعود، به سوى دو قبله نماز مى خواند ولى تعصب ها نگذاشت آنها حق را بپذیرند.

اصولاً انسان تا زمانى که تصمیم گیرى قبلى روى مسائل نکرده باشد، قابل تفاهم است و مى توان با دلیل و منطق، یا ارائه معجزات، عقیده او را تغییر داد و حقیقتى را براى او اثبات نمود.

اما هنگامى که موضع خود را قبلاً به طور قطع مشخص کرده ـ مخصوصاً در مورد افراد متعصب و نادان ـ به هیچ قیمت نمى توان نظرشان را تغییر داد، یا بسیار مشکل خواهد بود.

لذا قرآن در آیه مورد بحث، با قاطعیت مى گوید: «سوگند که اگر هر گونه آیه، نشانه و دلیلى براى (این گروه از) اهل کتاب بیاورى از قبله تو پیروى نخواهند کرد» (وَ لَئِنْ أَتَیْتَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ بِکُلِّ آیَة ما تَبِعُوا قِبْلَتَکَ).

بنابراین، خود را خسته مکن که آنها به هیچ قیمت تسلیم حق نخواهند شد; چرا که روح حقیقت جوئى در آنها مرده است.

متأسفانه همه پیامبران الهى با این گونه افراد روبرو بوده اند که یا از ثروتمندان با نفوذ بودند، یا دانشمندان منحرف و دنیاپرست و یا عوام جاهل و متعصب!.

بعداً اضافه مى کند: «تو نیز هرگز تابع قبله آنها نخواهى شد» (وَ ما أَنْتَ بِتابِع قِبْلَتَهُمْ).

یعنى اگر آنها تصور مى کنند: با این قال و غوغاها بار دیگر قبله مسلمانان تغییر خواهد کرد، کور خوانده اند، این قبله همیشگى و نهائى مسلمین است.

و این تعبیر در واقع یکى از طرق پایان دادن به جنجال هاى مخالفین است که با قاطعیت نشان دهد: با این سر و صداها در مسیر خود هیچ گونه دگرگونى ایجاد نخواهد کرد.

سپس مى افزاید: و آنها نیز آن چنان در عقیده خود متعصب اند که «هیچ یک از آنها پیرو قبله دیگرى نیست» ( وَ ما بَعْضُهُمْ بِتابِع قِبْلَةَ بَعْض).

نه یهود از قبله نصارى پیروى مى کنند و نه نصارى از قبله یهود.

و باز براى تأکید و قاطعیت بیشتر به پیامبر اخطار مى کند: «اگر پس از این آگاهى که از ناحیه خدا به تو رسیده تسلیم هوس هاى آنان شوى و از آن پیروى کنى، مسلماً از ستمگران خواهى بود» (وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّکَ إِذاً لَمِنَ الظّالِمینَ).

در قرآن، نظیر این گونه خطاب ها که به صورت قضایاى شرطیه است نسبت به پیامبر(صلى الله علیه وآله) مکرر دیده مى شود و هدف آن در واقع سه چیز است:

نخست این که همگان بدانند: در قوانین الهى هیچ گونه تبعیض و تفاوتى در میان مردم نیست، و حتى پیامبران نیز مشمول این قوانین هستند، بنابراین، اگر به فرض محال، پیامبر (صلى الله علیه وآله) هم انحرافى از حق پیدا کند، مشمول کیفر پروردگار خواهد شد، هر چند چنین فرضى در مورد پیامبران با آن ایمان و علم سرشار و مقام تقوا و پرهیزکارى امکان پذیر نیست، (و به اصطلاح قضیه شرطیه دلالت بر وجود شرط نمى کند).

دیگر این که سایر مردم حساب خود را کاملاً برسند و بدانند جائى که پیامبر چنین است، آنها باید چگونه مراقب مسئولیت هاى خویش باشند، و هرگز نباید تسلیم تمایلات انحرافى دشمنان و جار و جنجال هاى آنها شوند.

سوم این که روشن شود: پیامبر نیز از خود اختیار هیچ گونه تغییر و دگرگونى در احکام خدا را ندارد و به اصطلاح چنان نیست که بشود با او کنار آیند و سازش کنند، بلکه او هم بنده اى است سر بر فرمان پروردگار.

.....................

تفسیر نمونه